'Ik dacht: misschien moet ik eerst even aandachtig betrokken bij mezelf zijn, voordat ik kan zorgen voor mijn studenten'

27 mei 2020

Hoe zorg je dat je grip houdt op de situatie terwijl Corona en het in aller haast ingetreden afstandsonderwijs je in feite overkomt? Dat was voor Mieke Emmen, docente pedagogiek bij de opleiding Omgangskunde van hogeschool Leiden, de cruciale vraag tijdens de Corona-afstandsonderwijsperiode. Een periode die haar noopte tot het zoeken naar een nieuw evenwicht tussen zorg voor zichzelf, haar gezin, de leerling en de school. Lisette Bastiaansen, PhD-onderzoeker naar de rol van aandacht en betrokkenheid in onderwijs, sprak Mieke en schreef over haar ervaringen.

Corona maakte indruk op Mieke. Zowel in haar persoonlijke leven als haar leven als leraar. Er gebeurde veel, en vooral veel tegelijk. Zo was er de vloed aan technische en didactische ondersteuning die vrijwel onmiddellijk over Mieke en haar collega’s bij de Hogeschool Leiden werd uitgestort nadat het afstandsonderwijs bruusk de norm werd. ‘We kregen meteen lijstjes met allemaal tools, honderdduizend adviezen, didactische tools. Goedbedoeld uiteraard, maar het zorgde wel voor onrust’. Ook privé kwam samen met Corona de nodige turbulentie in Miekes leven binnen. Zo kreeg de docente pedagogiek haar bonus-dochter onverwacht de hele week over de vloer, en ondervond ze ook vanwege haar persoonlijke gezondheid de nodige extra stress. ‘Ik zit ook in de risicogroep. Die eerste weken was de media-aandacht voor Corona op allerlei manieren overweldigend en indrukwekkend. Er is zo weinig dat je geruststelt op zo’n moment. Het was én werk, want alle lessen moesten doorgaan, én voor mijn bonusdochter zorgen én thuis alles organiseren en plannen én zelf op de rit blijven’.

'En het bleef niet bij een technische en/of didactische herorganisatie, al stond dat wel op de voorgrond. Ook de vraag naar het relationele, en hoe in contact te komen en blijven met studenten, kwam met de snelheid van het licht bovendrijven.'

De aorta loopt
Onderwijs in no-time opnieuw op afstand inrichten: het vroeg veel. Zowel privé, als ook als docent. En het bleef niet bij een technische en/of didactische herorganisatie, al stond dat wel op de voorgrond. Ook de vraag naar het relationele, en hoe in contact te komen en blijven met studenten, kwam met de snelheid van het licht bovendrijven. In alle hectiek leek het er even op dat die relatie en vooral ook de pedagogische vraag het onderspit zou delven. Mieke: ‘Iedereen was heel druk met de vraag hoe kan je het didactisch regelen. Ik zag alleen maar didactische interventies. Ik miste daarbij het pedagogische gesprek: hoe zorg je nou dat je leerlingen echt prikkelt, dat je ze vangt, dat ze on board zijn?’

Mieke en haar collega Loreen besloten deze vraag gezamenlijk te willen oplossen. Ze gingen bij zichzelf te rade en stelden zichzelf de vraag hoe met deze situatie te dealen? Kernbegrip dat uit hun beraad volgde: vertrouwen. Mieke: ‘Het is belangrijk om vertrouwen te hebben. Vertrouwen in het feit dat studenten op hun manier meedoen. Dat er meer gebeurt met en bij studenten qua voorbereiden op de lessen en bezinning op de vraag of de opleiding bij ze past dan dat je via een scherm kan zien. Maar ook vertrouwen in dat je de situatie samen met collega’s kunt tackelen en dat wat je samen doet het juiste is’. Minder is meer, en tijd zorgt voor antwoorden, zo bleek. ‘Je hebt tijd nodig. We wilden alles meteen op orde krijgen, maar dat kan gewoon niet. Een collega zei over zijn thuissituatie, en dat geldt ook voor de opleiding die we met elkaar draaien: ‘de aorta van Domino Day loopt, en zo lang die blijft lopen is het goed’.’

'Wil je een kind verder kunnen helpen, dan is het belangrijk om eerst goed naar jezelf te kijken.'

Zelfzorg
Al snel realiseerde Mieke zich, dat zorgen voor de student begint met zorgen voor zichzelf. Zeker in deze fase waarin ieder vanuit zijn eigen context onder druk staat. ‘Ik dacht: misschien moet ik eerst even aandachtig betrokken bij mezelf zijn, misschien moet ik eerst helder krijgen wat ik zelf nodig heb om mijn hoofd boven water te houden, voordat ik kan zorgen voor mijn studenten. Ik moet namelijk wel voorkomen dat ik zelf omval, en dit is een marathon, terwijl ik zelfs nooit vijf kilometer heb hardgelopen. Die zelfzorg is juist ook, kijkend vanuit de pedagogiek, belangrijk. Wil je een kind verder kunnen helpen, dan is het belangrijk om eerst goed naar jezelf te kijken. We praten vaak over de leerling, terwijl de actie bij jou zit. Als ik moe ben, niet lekker ben, dan kan ik die ander helemaal niet zien’.

Samen werken
Samen met een collega lukte het in het Coronageweld beetje bij beetje wonderwel om nieuwe manieren van met de student in interactie zijn samen te ontwikkelen. Wat hielp was meekijken bij elkaars les en dan na afloop bespreken: wat werkt, wat werkt niet? Wanneer was er echte interactie, wanneer niet? Hoe kunnen we te weten komen of studenten gemotiveerd zijn? Helpt het om studenten in- en uit te laten checken? Mieke: ‘Als je het zelf niet weet hoe je iets moet aanpakken, heb je de neiging om controle uit te gaan oefenen en via oude patronen te werken. En dat lukt nu niet. Je kan daar alleen maar uitkomen als je de lucht voelt om je in iets nieuws te verdiepen. Maar als je thuis een paar kinderen hebt rondlopen, en je hebt nog een bak nakijkwerk, dan snap ik dat je die lucht niet voelt. Ik denk daarom dat je als team echt zorg voor elkaar moet hebben’.

'Videobellen registreren de hersenen niet als menselijke interactie, maar gewoon als een computerscherm. Je mist dan toch de nuance van het non-verbale in de communicatie.'

De nuance van het non-verbale
En ook al werkten de ‘gifjes’, het gezamenlijk in- en uitchecken, en nieuw verzonnen interactieve afstandswerkvormen wonderwel, toch blijft het volgens Mieke via een scherm behelpen. ‘Videobellen registreren de hersenen niet als menselijke interactie, maar gewoon als een computerscherm. Je mist dan toch de nuance van het non-verbale in de communicatie. Je mist letterlijk een stuk van iemand. In ‘real life’ voel je intuïtief aan dat er iets gebeurt in een groep, zit daar ook een zekere sensitiviteit. Dat stukje van mezelf moet ik nu leren op een andere manier in te zetten’.

Focus op succes
Gaandeweg realiseerde ze zich Corona-online-onderwijs niet alleen anders, maar ook zeer intensief is. Zowel voor docenten als voor studenten. ‘Ik denk dat we goed moeten beseffen dat iedereen in een context thuis zit. De studenten zijn inmiddels wat tot rust gekomen, maar het is heel intensief om online te studeren. Het is belangrijk dat je daarbij ervaart dat je als docent ergens invloed op hebt, dat je niet alleen maar bent overgeleverd aan de situatie. Ik focus zelf daarbij heel erg op de successen die ik zie. Natuurlijk heb ik ook zorgen over studenten, maar ik zie er ook die helemaal opbloeien. En ik leer allerlei nieuwe dingen, ik ben echt aan het experimenteren. Dat vind ik een hele leuke zoektocht’.

Lisette Bastiaansen doet onder leiding van Gert Biesta promotieonderzoek naar pedagogische dimensies van onderwijs en is als docent/begeleider verbonden aan de Masteropleiding Pedagogiek van de HAN. Haar onderzoeksthema is ‘de pedagogische betekenis van aandachtige betrokkenheid in de relatie leraar-leerling’.