Hoe film en onderwijs elkaar vinden op schurende thema’s

6 maart 2025

‘Jongeren die zich uitspreken, willen niet worden weggezet als lastig of overdreven. Ze willen serieus genomen worden.’ Sommige onderwerpen schuren, zetten aan tot denken en roepen vragen op. Klimaatverandering is zo’n thema. Wereldwijd voelen jongeren de gevolgen, maar hoe vertalen we die urgentie naar actie? Vanuit De Cultuurschool zoekt Simone den Haan naar manieren om deze gesprekken via kunst en educatie op gang te brengen. Daarom was ze op maandag 3 maart in het Dokhuis bij de aftrap van de Onderwijsfilmmaand, met als thema Klimaat & Onderwijs.

Met de films Jovanna For Future en I Am Greta werd duidelijk hoe jong klimaatbewustzijn begint. Jovanna For Future kreeg extra kracht door de afwisseling met climate clips, beelden van jongeren uit verschillende delen van de wereld. Zonder deze clips zou het misschien ‘gewoon’ het verhaal van een Nederlands meisje zijn, maar juist door deze wereldwijde stemmen werd voelbaar dat klimaatverandering een gedeelde strijd is, een thema dat een hele generatie bezighoudt.

Tijdens het panelgesprek tussen de twee films in ontstond een levendige discussie: moet je klein beginnen, bij jezelf en in je klas? Of moeten we jongeren vooral helpen om het grotere systeem te begrijpen en te veranderen?

Filmmakers Finn en Mirjam vertelden hoe zij zoeken naar manieren om film als educatief middel in te zetten. Ze benoemden het spanningsveld tussen een persoonlijk verhaal vertellen en een groter systeem uitleggen. Finn legde in een paar heldere stappen uit dat "degrowth”, of wel ontgroeien, een goede manier is om het systeem beter te snappen. 

Docenten Bas en Jelke deelden hoe hun leerlingen de problematiek vaak wél begrijpen, maar er niet altijd naar handelen. In plaats van hen te pushen, zien ze meer in het voorleven van kleine, haalbare stappen.

Het meest indruk op mij maakte Mathilde, een scholier die voor haar profielwerkstuk een documentaire maakte over generatieverschillen in klimaatkennis en daarmee de prijs voor beste PWS won. Haar kritiek op haar school had ertoe geleid dat ze voortaan met de trein in plaats van het vliegtuig naar Rome reizen. Een geweldige stap, maar toch voelde ze zich nog steeds vaak ‘de zeur’. En daar wringt natuurlijk de schoen. Jongeren die zich uitspreken, willen niet worden weggezet als lastig of overdreven. Ze willen serieus genomen worden.

De panelleden en de zaal waren het erover eens: verandering gebeurt op drie niveaus: persoonlijk, in je omgeving en in de maatschappij. Educatie speelt hierin een sleutelrol. Vakken als maatschappijleer, aardrijkskunde en burgerschap kunnen een plek zijn waar klimaatverandering structureel aandacht krijgt. Maar ook buiten het onderwijs moeten we onze verantwoordelijkheid nemen.

De film I Am Greta bevestigde voor mij het belang van een gezicht en een stem in een beweging. Hoewel de film nu zeven jaar oud is en het hoog tijd wordt voor een nieuwe jonge stem, laat hij goed zien hoe protestbewegingen werken en hoe belangrijk het is om iemand te hebben om te volgen.

Finn en Mathilde, die de jongere generatie vertegenwoordigen in het panel, stemden me zeer hoopvol.  Daarom deed ik een oproep in de zaal: Hoe stimuleren wij onze omgeving en meer jongeren om zich uit te spreken en in actie te komen? En welke stap kunnen we morgen al zetten om de uitgesproken jongeren te helpen.? Hoe krijgen we meer mensen weer aan het protesteren? Laten we daarover samen verder denken.

Dit is precies waarom avonden als deze zo waardevol zijn. Niet alleen om te kijken en te luisteren, maar om elkaar aan te spreken en samen na te denken over de volgende stap. De Onderwijsfilmmaand in het Dokhuis gaat nog de hele maand maart door. Elke maandag een nieuwe film, een nieuw gesprek, een nieuwe blik op onderwijs.

Houd de agenda van Dokhuis dus in de gaten! https://dokhuis.org/programma/

Simone den Haan is directeur van De Cultuurschool in Rotterdam