Spring
De faculteit Educatie van de Hogeschool Leiden heeft een breed aanbod aan leerroutes tot het leraarschap. Dit heeft als doel om in te springen op de behoeftes van zowel het werkveld als studenten. Er is bijvoorbeeld een route voor academische studenten en een route gericht op het speciaal onderwijs.

In 2020 startte de opleiding Spring. Aanleiding hiervoor was de behoefte in het werkveld van scholen met (vernieuwende) onderwijsconcepten aan leraren die worden opgeleid vanuit een breed pedagogisch en didactisch perspectief. Spring leidt toekomstige leraren op voor deze taak, om continu vragen te stellen over het onderwijs, over zichzelf als leraar en over wie zij zijn in de breedste zin van het woord.

“We hadden een verlangen om een opleiding voor toekomstige leraren te creëren die verbonden is met de eigen innerlijke drijfveer. Een opleiding waarin we je aansporen tot een onderzoekende houding die leidt tot een pedagogische wijze van denken en handelen.”

Peerreview
Om breedvormend onderwijs in de lerarenopleidingen te evalueren zijn er bij de hogescholen die samen met NIVOZ aan breedvormend onderwijs werken peerreviews gehouden. In mei 2024 werd het onderwijs van Spring onder de loep genomen. Tijdens deze peerreview werd zichtbaar dat vooral de bouwstenen pedagogisch leiderschap en de lerende en onderzoekende organisatie een vaste waarde zijn van deze opleiding en verankering hebben gevonden.

Bij de ontwikkeling van Spring is hier al de basis voor gelegd door verschillende modellen als bron te gebruiken voor de wijze van organiseren en samenwerken. Terugkijkend bleek een belangrijke inspiratiebron het Cyane organisatiemodel van Laloux (2014). In het ontwerpproces van de opleiding is veel aandacht uitgegaan naar de wijze van organiseren, met de bedoeling om de organisatie congruent te laten zijn met de bedoelingen van het curriculum.

De Cyane Organisatie
Het organisatiemodel van de Cyane organisatie kent drie bouwstenen: zelfsturing, heelheid en een evolutief doel (Laloux, 2014).

Zelfsturing
Het team van Spring bestaat uit zes leden, waaronder een teamleider, die gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het besturen en organiseren van het onderwijs. De teamleider is de verbinder tussen het team en andere leerroutes en draagt het team, bijvoorbeeld als voorzitter van teamoverleggen. Ook is er een manager die verantwoordelijk is voor meerdere opleidingsroutes. Deze staat wat meer op afstand van de dagelijkse praktijk en vormt een belangrijke schakel met de faculteit als geheel.

Het team heeft een groot zelf organiserend vermogen. Daardoor is er weinig afstemming nodig op het niveau van organiseren en wordt er vooral gesproken over de inhoud. Dat zorgt er ook voor dat er ruimte is om het evolutieve doel levend te houden.

In het werken met elkaar is er veel onderling vertrouwen: teamleden pakken taken op en werken deze autonoom uit. Veel taken worden in duo’s uitgevoerd, wat zorgt voor verbinding en leidt tot een hogere kwaliteit.

Zelfsturing in een grotere geheel
Het team van Spring is onderdeel van een grotere organisatie. Zelfsturing in een grotere organisatie is geen vrijbrief om als team ‘te doen wat je wilt’. Met name de teamleider heeft de rol om af te stemmen met andere opleidingen. Spring is net als alle andere lerarenopleidingen van de Hogeschool Leiden gehouden aan de standaarden die er binnen en buiten de organisatie zijn. Er wordt vanuit het vakmanschap en een gezamenlijke visie invulling gegeven aan de uitwerking van deze standaarden. De opleiding kent bijvoorbeeld een compact curriculum: er zijn scherpe keuzes gemaakt in de inhoud van het curriculum met als doel dat studenten diepgaand begrip ontwikkelen.

Kwetsbaarheid van zelfsturing
Zelfsturing in een klein team heeft ook kwetsbare kanten. De docenten van dit team zijn bevlogen en kennen een (impliciete) hoge professionele standaard. Dit heeft als risico dat teamleden overbelast raken. In de praktijk betekent dit dat er keuzes worden gemaakt in wat er wel en niet wordt gedaan. Ook is er weinig ruimte voor onderpresteren van individuele teamleden. Het team is klein en onderpresteren heeft daardoor direct gevolgen voor het gehele team.

Met de opkomst van zelfsturing binnen de organisatie is het belangrijk dat een team verbonden is met het geheel. Hier ligt een belangrijke rol voor de teamleider en manager. Ook is het van belang dat er vanuit de organisatie betrokkenheid is bij het team. Wat een zelfsturend team nodig heeft in deze organisatievorm is dat zij zich gesteund weten. Hiervoor is een leiderschapsstijl nodig die soms sturend maar meestal dienend is.

Heelheid
Teamleden ervaren de opleiding als een plek waar ze zichzelf kunnen zijn. Je vervult een professionele rol, waarbij je ook als mens verschijnt. Een voorbeeld hoe dit in praktijk wordt gebracht is de wekelijkse check-in. Hier is ruimte om te delen hoe het met je is. Dit kan zowel betrekking hebben op het werk, als op de persoonlijke situatie. De check-in zorgt ervoor dat teamleden zich gezien voelen en ook dat er waar nodig rekening gehouden kan worden met iemands privé situatie. Door de veilige ruimte die dit creëert, ontstaat er ook ruimte voor het kritische gesprek.

“Bij Spring kwam ik voor het eerst tegen dat schuren niet kwetsend of verkeerd is maar dat het onderdeel is van het leren. Daarmee leerde ik dat ik kwetsbaar mocht zijn en me uit kon spreken. Het effect dat de organisatie van Spring op mij had, nam ik mee naar mijn studenten, ook daar durfde ik me kwetsbaar op te stellen en een voorbeeld voor mijn studenten zijn.”

In de cultuur van de opleiding staat de menselijkheid naast de professionaliteit van de docenten centraal en juist in de cultivering van deze menselijkheid krijgt professionaliteit een andere lading. Docenten die werken bij Spring geven aan dat ze voor het eerst in hun werkzame leven het gevoel hebben dat ze er mogen zijn zonder dat hun gevoel van veiligheid op het spel komt te staan.

Evolutief Doel
Een Cyane organisatie vertrekt vanuit de metafoor van de organisatie als een levend ecosysteem (van Looveren, 2018).

De missie van Spring is om leraren op te leiden vanuit ‘de bedoeling’, gericht op het complexe beroep. Ten eerste beoogt de opleiding om studenten manieren van leren, denken en werken mee te geven. Opleiden moet leiden tot kennis en vaardigheden die van duurzame betekenis zijn (Sluijsmans 2023). In de opleiding gaat de aandacht meer uit naar kwaliteit dan naar kwantiteit. In de praktijk betekent dit dat studenten kennismaken met inhouden, theorieën en de samenhang daartussen, en dit vervolgens diep uitwerken voor de eigen onderwijspraktijk. De manier van leren, denken en werken is voor een groot deel gebaseerd op het hebben van onderzoekend vermogen (waaronder een onderzoekende houding).

“Er worden regelmatig met studenten evaluaties uitgevoerd in de vorm van een gesprek. Op basis van deze evaluaties worden er aanpassingen gedaan in het curriculum. Uit een evaluatie bleek dat studenten meer behoefte aan didactische handvatten hadden. Het team heeft dit opgepakt door hier in het onderwijs meer aandacht aan te besteden.”

Ten tweede beoogt de opleiding om leraren op te leiden volgens een brede onderwijsopvatting. Dit betekent dat leraren in staat zijn om te onderwijzen langs de onderwijspedagogische weg, de langzame, moeilijke, frustrerende en zwakke weg (Biesta, 2015). Daarbij hebben leraren als opdracht om kinderen te helpen om de verbinding met de wereld aan te gaan en op die manier in de wereld te komen (Biesta, 2015).

Bij het evolutief doel gaat het erom te luisteren naar waar de organisatie naartoe wil bewegen (van Looveren, 2018). Bij Spring wordt het fundament gevormd door de onderzoekende houding en het vormen van een brede onderwijsopvatting. Op dat fundament bouwt de opleiding verder. Een voorbeeld daarvan is dat de opleiding werd gestart voor scholen met een vernieuwend onderwijsconcept, maar dat het evolutief doel juist ook aansluit bij andere praktijken zoals het praktijkonderwijs of scholen in een grootstedelijke context.

Omgaan met complexiteit
Wat Cyane organisaties kenmerkt, is hoe zij omgaan met complexiteit. Er wordt minimaal geïnvesteerd in strategie omdat de ervaring heeft geleerd dat dit weinig effect heeft (Laloux, 2014). Er wordt meer gewerkt vanuit het ‘hier en nu’. Wat is in deze situatie een werkbare oplossing? Dit zorgt ervoor dat de organisatie wendbaar is, er kennis wordt ontwikkeld en dat er continue wordt gewerkt aan verbetering van de kwaliteit. Het team zoekt gezamenlijk naar oplossingen, waarbij het evolutief doel steeds het fundament vormt. Dit is herkenbaar bij Spring waar vraagstukken uit de dagelijkse onderwijspraktijk steeds worden teruggebracht naar de bedoeling van het onderwijs.

“Studenten hebben, naast hun bestaande stage, iedere twee weken een dag waarbij zij op de werkplek leren. Bij de start van de opleiding hadden studenten weinig idee van waar deze dag voor diende. Een van de docenten besloot om voor haar groepje studenten bij de start van deze dag een teams overleg in te plannen. Studenten vertelden wat ze die dag gingen doen en kregen voorbeelden van elkaar te horen. Dat gaf hun handvatten om het werkplekleren op een goede manier in te vullen. Het bleek goed te werken en binnen een paar weken was het standaard voor alle studenten.”

De toekomst
Als opleidingsroute binnen de Hogeschool Leiden heeft Spring haar weg gevonden sinds 2020. De lerende en onderzoekende organisatie wordt als een waardevolle bijdrage gezien van deze opleiding in de faculteit. Naar de toekomst kijkend liggen er een aantal vraagstukken. Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat de waarden van de Spring organisatie intact blijven als het team groeit?

Voor nieuwe teamleden is het van belang dat zij de manier van werken zich eigen maken. Gezamenlijk verantwoordelijkheid dragen voor het geheel, de wijze van uitwisselen en het autonome werken zijn niet vanzelfsprekend. Deze principes zijn niet in iedere organisatie leidend. Dus hoe draag je met elkaar zorg voor de ontwikkeling van deze medewerkers? Er is tijd en begeleiding nodig om de zelfsturing die wordt gevraagd zich eigen te maken.

Spring laat zien dat breedvormend onderwijs voor studenten begint bij een breedvormende organisatie. De congruentie, die zit tussen alle verschillende lagen van de opleiding, maakt dat studenten en medewerkers ervaren dat er ruimte is om te werken aan alle andere bouwstenen.  De organisatie creëert de oefenruimte voor werken met breedvormend onderwijs.