De impact van Reggio Emilia op studenten Pabo: 'Het is de kunst om niet bang te zijn om het anders te doen.’

19 juni 2024

In oktober 2023 reisde Natasja de Kroon - docent pedagogiek - met acht enthousiaste collega’s van NHL Stenden Hogeschool naar het Italiaanse Reggio Emilia. Bij terugkomst deelde ze haar enthousiaste verhalen niet alleen in een verslag op deze website, maar ook met haar studenten. Vanuit de derdejaars kwam het verzoek om ook naar Reggio af te reizen om deze pedagogiek met eigen ogen te aanschouwen. Dankzij Kameleon100 en Ilari Mussini werd dit - eind maart 2024 - mogelijk. Wat namen ze als leraar mee van deze studiereis? ‘Het is de kunst om niet bang zijn om het anders te doen.’

Op 25 maart reisden we voor het eerst met een grote groep studenten naar Reggio Emilia. En wat ons betreft niet voor het laatst, omdat we zoveel mogelijk studenten in aanraking wilden brengen met deze prachtige liefdevolle en respectvolle manier van kijken naar kinderen. Opdat zij ook steeds meer op zoek gaan naar het competente kind. Naar manieren om vanuit 100 talen te werken.

We bezochten de expositie Reggio Children. Studenten waren onder de indruk van de diepgang in denken en doen van hele jonge kinderen. En we brachten een bezoek aan een Reggio-school, om nog beter te begrijpen hoe de visie wordt vertaald naar de ruimte als pedagoog en het dagelijks handelen!

Natasja: 'Het kan spannend zijn om iets wat heel dicht bij je hart ligt te delen met anderen. Sinds mijn eerste reis naar Reggio Emilia maakt deze pedagogiek een deel uit van mij, hoe ik naar kinderen kijk en naar de wereld. Juist daarom was ik trots en ontroerd om te zien hoe de studenten van NHL Stenden Hogeschool precies begrepen waar deze pedagogiek om gaat. En net als ik vol verwondering en respect door de scholen liepen, steeds met het vizier op de praktijk, om ook in de eigen klas ruimte te maken voor verwondering en onderzoek. Om de 100 talen en creativiteit van de kinderen (nog) meer tot hun recht te laten komen.

Na een geweldige reis waren we benieuwd wat de studenten zouden meenemen van deze reis. Een maand later gingen we met een grote delegatie in gesprek. Zoals een student het zei: 'Ik vroeg me af hoe de leerdoelen bereikt werden. Maar ik zag hoe de kinderen steeds in gesprek bleven en hun eigen leren stuurden.'

Hieronder een bloemlezing van die ervaringen.

Waarom heb je je aangemeld?

Een paar studenten hadden tijdens de pedagogiekdag in februari De Buitenkans in Heerenveen bezocht en waren nieuwsgierig naar de oorsprong van deze pedagogiek. Een student heeft vanuit de Minor Vernieuwend onderwijs het afgelopen jaar stage gelopen op De Buitenkans en onderzoek gedaan naar de pedagogiek.

Wat heeft je het meest geraakt?

Ondanks de grootte van de groep bezoekers gingen de kinderen op de Reggio-school door waar ze mee bezig waren: “Het kon ze niets schelen dat wij er waren”. Ze waren gefascineerd bezig met wat ze aan het doen waren en lieten zich niet afleiden. Niemand hoefde gecorrigeerd te worden. Wat ook indruk maakte was de hoeveelheid materialen die kinderen zelf konden pakken. En dat er van tevoren geen doel leek te zijn.

Jochem: “Ik vond het fascinerend hoeveel de kinderen al wisten over hun omgeving.”

Jesse: “Ik was het meest geraakt door de zelfstandigheid van de kinderen, dat ze al zoveel zelf kunnen. Hoe ze zelf aan de slag waren met een microscoop of laptop.”

Ook de aankleding van de ruimtes heeft indruk gemaakt. De openheid, de structuur. Ilse heeft zich verwonderd over het feit dat de kinderen niet werden afgeleid door de open verbindingen tussen de verschillende ruimtes. In haar school ziet ze dit wel. Hoe het komt weet ze nog niet. Misschien wel doordat het in de klas zelf zo aantrekkelijk is: “Bij ons trekt het aan, hier leidt het niet af.”

Carlo heeft lange tijd bij een activiteit gekeken en dan vooral naar de rol van de begeleider. Hoe deze keer op keer het materiaal opnieuw heeft klaargelegd en vol aandacht was voor het werk van de kinderen. Hij denkt dat de focus van de kinderen ook voortkomt uit de cultuur waarin de kinderen opgroeien: “Ze zijn het gewend om te ontdekken en te onderzoeken. In Nederland moeten kinderen hier eerst erg aan wennen. Ze missen structuur en bevestiging. Het kost tijd om weer te gaan vertrouwen op je eigen kracht.”

Ze zijn hier gewend om te ontdekken en te onderzoeken. In Nederland moeten kinderen hier eerst erg aan wennen. Ze missen structuur en bevestiging. Het kost tijd om weer te gaan vertrouwen op je eigen kracht. Carlo

“Heel bijzonder was ook de aandacht en betrokkenheid in de kring. Een kind schreef op wat voor dag het was en iedereen bleef bij de les. Niemand zat aan elkaar.”

Ypke realiseert zich dat wij vaak te snel gaan: “We doen het zelf of we nemen het over. We laten ze een liedje zingen over de dag van de week. Alles ligt vast. Maar juist in het zelf doen ligt de sleutel voor deze hoge betrokkenheid.”

Gevraagd naar het grote verschil met de eigen praktijk noemen de studenten de vrijheid. De vrijheid om op je eigen manier iets te onderzoeken wat jou interesseert. “Hier zijn wij helemaal niet mee bezig,” zeggen Judith en Rashel. “In ons programma is geen ruimte voor wat de kinderen zelf willen leren of weten, geen ruimte om de verantwoordelijkheid bij de kinderen te leggen. Het kwartiertjes-rooster dat wij hanteren gaat ten koste van de betrokkenheid van de kinderen.”

Judith denkt dat de leeropbrengsten in Reggio Emilia hoger liggen, omdat de kinderen leren wat ze zelf willen en interessant vinden: “In Nederland wordt het leren te veel door extrinsieke motivatie gestuurd.”

Rashel vindt dat de begeleiders in Reggio Emilia veel beter zijn aangesloten op de wensen en behoeften van de kinderen. Zij denkt dat de hoge betrokkenheid voortkomt uit de vrijheid die kinderen krijgen.

Ook Annewieke benoemt dat we in Nederland te weinig doen met de nieuwsgierigheid die kinderen van nature hebben. Doordat kinderen bezig zijn met wat ze zelf willen, heeft ze veel rust gezien in de school.

Luke heeft in Reggio Emlia steeds gezocht naar de vertaalslag naar de oudste kinderen in zijn groep 8. Hij is er heilig van overtuigd dat de aanpak werkt voor jonge kinderen. Hij geeft aan dat hij nu beter weet hoe hij materialen in kan zetten bij zijn lessen. Samen met de kinderen is hij aan de slag gegaan met ‘Rekenen voor je leven’. Om rekenen weer interessant te maken. De kinderen verzinnen zelf vragen en onderzoeken deze. Bijvoorbeeld, hoeveel flessen limonade zijn er nodig om de sloten in de omgeving te vullen? “Vanuit deze vraag zijn de kinderen gaan onderzoeken hoe diep de sloten zijn en hoe je dat kunt meten. Al snel werd duidelijk dat er meetinstrumenten nodig waren. En kwamen de kinderen in aanraking met begrippen als oppervlakte en inhoud. Ook de creatieve lessen zien er anders uit. Minder werkjes en meer experimenteren, bijvoorbeeld met koffie.”

Ook de creatieve lessen zien er anders uit. Minder werkjes en meer experimenteren. Luke

En hoe verder?

Ilse pleit ervoor om (gewoon) aan de slag te gaan. Ook al zijn de kinderen het ‘nog’ niet gewend en zien collega’s vaak heel veel beren op de weg, omdat kinderen het niet aan zouden kunnen. “Vaak ligt de focus te veel op problemen en te weinig op kansen. Maar verandering kan en mag in kleine stapjes gaan. Door dingen anders klaar te leggen. En nog een keer, en nog een keer. Steeds opnieuw. Of door anders op te ruimen. Door af te spreken dat iedereen verantwoordelijk is voor de hele school en niet alleen voor zijn of haar eigen klas. En door anders te reageren op de vragen van de kinderen.”

Ilse vertelt dat de kinderen bij Topondernemers naar haar toe moeten komen om te vragen of het klaar is. Zij draait de vraag nu om en vraagt wat ze er zelf van vinden. En ze laat de kinderen zelf aftekenen. “Hierdoor worden de kinderen kritischer op hun eigen werk. De waardering komt van binnenuit.”

Rashel ziet een positieve verandering in haar groep nadat ze heeft verteld over de Reggio-benadering. “Er is een Trotsmuur gemaakt waar voor elk kind een plekje is. Hierdoor is er meer aandacht voor wat goed gaat en minder focus op wat niet lukt. Ook wordt er gewerkt met een weekdoel dat samen met de kinderen wordt geëvalueerd. Behaalde doelen worden opgeslagen in het We zijn gegroeid-kistje. Als dit nog niet gelukt is worden ze opgeslagen onder de noemer We zijn aan het groeien.”

Jochem maakt zijn groep 8 mee verantwoordelijk voor de resultaten door in gesprek te gaan met kinderen hoe ze doelen kunnen bereiken. Ook merkt hij dat hij creatieve opdrachten anders, opener vormgeeft. Om vervolgens verrast te worden door de opbrengsten.

Judith geeft aan dat ze graag meer kindvolgend wil werken en haar lessen meer wil inrichten vanuit de interesses van kinderen. Nu gaat het te vaak andersom, de kinderen volgen ons in plaats van wij hen.

Carlo geeft aan dat we ons onderwijs meer vanuit waarden moeten inrichten, vanuit respect en vertrouwen. “Dan hebben we ook niet zo veel regels nodig.”

De studenten vinden het opvallend dat ze tijdens hun bezoek geen boze kinderen of conflicten hebben gezien. Imke zag een jongetje dat zijn pasta niet wilde opeten. Nadat hij even bij de begeleider tot rust mocht komen, kon hij weer verder.

Jesse wil vooral zo veel mogelijk materialen binnenhalen, Echte materialen om naar te kijken, te voelen, te proeven. Dus echt fruit op tafel, als je fruit wilt gaan tekenen. En een regenton op het plein om water te ontdekken.

Ilse wil graag de omgekeerde route volgen. Niet vertrekken vanuit kerndoelen, maar deze koppelen aan wat kinderen uit zichzelf doen.

Niet vertrekken vanuit kerndoelen, maar deze koppelen aan wat kinderen uit zichzelf doen.'' Ilse

Rashel geeft aan dat vrijheid-blijheid echt opgaat. Kinderen die doen wat ze leuk vinden, zijn betrokkener. Ze was geraakt door de blijmoedigheid waarmee de kinderen buiten in de regen op onderzoek gingen. “Ze waren juist blij dat het regende, omdat het precies paste bij hun onderzoek naar het opvangen van regen.”

Annewieke heeft zich voorgenomen minder voor de klas te gaan staan. Ze wil meer tussen de kinderen zijn en vragen aan ze stellen. Nu ziet ze vaak dat de leerkracht pas komt als een kind het blokje op vraagteken zet. Hij of zij komt dan om de vraag van het kind te beantwoorden. Door te vragen waar kinderen mee bezig zijn en hoe ze te werk gaan, geef je hen zelfvertrouwen.

En daarmee sluiten we het gesprek af. Ypke geeft aan dat hij weer is aangezet om na te denken. Om op zoek te gaan naar de motivatie van de kinderen.

Samen zijn we het erover eens dat het delen van onze ervaringen helpt om impact te maken. En dat het de kunst is om niet bang zijn om het anders te doen. Om verkeerde keuzes te maken. Te laten zien dat het anders kan en je visie mee te nemen naar de school.

Duidelijk is dat de reis een grote impact heeft op het denken en handelen van deze studenten. Om dit voor elkaar te krijgen was het er zijn cruciaal. We hopen dat de reis een vast onderdeel van ons studieprogramma wordt. Met de student in de rol van change agent.

Wordt vervolgd!

Aanwezig: Carlo, Ilse, Jochem, Luke, Ypke, Jesse, Annewieke, Judith, Rashel en Imke.