Boekrecensie Nieuwe Onderwijsruimte

9 maart 2022

‘Bewust onderwijzen we wat we weten, onbewust onderwijzen we wie we zijn’. Is de manier waarop we onderwijzen dan een reflectie van wat goed is voor de kinderen, of van wat we zelf graag willen? Dat blijft ook mijn voornaamste vraag bij onderwijs op domeinen: voor wie werkt het? Rob Kickert las het boek Nieuwe Onderwijsruimte van Rianne Neering & Tjitske Bergsma, vat de essentie samen en stelt vragen. 

Vorig jaar is mijn goede vriend Teun als coach op een Agoraschool begonnen. Inderdaad, geen ‘leraar’, maar ‘coach’. De leerlingen worden namelijk gecoacht in hun zelfgestuurde leerproces, waarin ze zelf bepalen wat ze willen leren en hoe ze dat aanpakken. Ze leren op een groot leerplein (vandaar de naam Agora), wat elders ook wel een domein genoemd wordt. Hoewel ik moet toegeven dat Teun, als filosofische autodidact, geboren lijkt voor dit soort onderwijs, heb ik er toch nog wel wat vragen bij. Tijd om die te beantwoorden!

In het boek Nieuwe onderwijsruimte geven Rianne Neering en Tjitske Bergsma een zeer prettig leesbare vogelvlucht langs alle zaken waar je aan moet denken als je onderwijs in domeinen wilt verzorgen. Mijn eerste vraag was simpelweg: wat is domeinonderwijs? Het centrale element is dat er  geleerd wordt op een domein, een grote centrale ruimte waarin leerlingen aan de slag gaan. Hoewel dat erg simpel klinkt, leggen Rianne en Tjitske uit dat er meer bij komt kijken. Deze reorganisatie is immers een logisch gevolg van een onderwijsvisie waarin zelfsturing, subjectivering en het scheppen van voorwaarden voor eigenheid en zelfontplooiing van leerlingen centraal staan.

Rianne en Tjitske bespreken daarom allereerst, in opvallend begrijpelijke taal, zaken als de zelfdeterminatietheorie en het werk van Gert Biesta en Luc Stevens. Vervolgens geven ze in de loop van het boek antwoord op allerlei praktische vragen als ‘Hoe geef je een domein vorm?’, ‘Hoe pak je dat als team van leraren, samenwerkend aan?’, ‘Hoe ziet een dag er dan uit?’, ‘Hoe besteed ik als leraar mijn tijd nuttig op zo’n domein?’, ‘Hoe begeleid ik de leerlingen bij hun zelfsturend leren?’ en ‘Hoe ontwerp ik mijn onderwijs hiervoor?’. En passant introduceren ze prikkelende concepten zoals deep democracy, didactisch coachen en design thinking. Ze geven hun adviezen en inzichten nadrukkelijk en gepassioneerd vanuit een leraar-perspectief. Hiermee kan dit werk dienen als praktisch handboek voor leraren die beginnen te werken met deze vorm van onderwijs. Maar ook als inspiratie of startpunt voor leraren die eens wat anders willen proberen dan klassikaal leraar-gestuurd onderwijs.

Een pakkende quote van Hamacheck die in het boek voorbij komt is ‘Bewust onderwijzen we wat we weten, onbewust onderwijzen we wie we zijn’. Is de manier waarop we onderwijzen dan een reflectie van wat goed is voor de kinderen, of van wat we zelf graag willen? Dat blijft ook mijn voornaamste vraag bij onderwijs op domeinen: voor wie werkt het? Alleen voor autodidacten zoals Teun, of ook voor leerlingen die, als ze de keuze krijgen, graag de sturing bij de leraar laten? En is dat problematisch als de sturing bij de leerkracht ligt? Dit relateert natuurlijk aan de vraag wat de doelen van ons onderwijs zijn; what would Biesta say? Of is een ‘Biestaiaanse’ visie op onderwijs helemaal geen vereiste voor domeinonderwijs? Is het ook een goede optie voor leraren die ‘gewoon’ veel kennis over willen dragen, zonder zelf centraal te staan? Ongeacht de visie van Biesta en alle andere leraren hierop, ben ik zeer benieuwd naar het leerlingperspectief. Zowel van zij die tot volle bloei komen op het domein, als van degenen die hun zaadje liever elders planten. Hoe ervaren zij dit onderwijs op domeinen? Wat doet het met ze? Hoe gedragen ze zich er in? Misschien maar eens een kijkje gaan nemen bij de school van Teun dus.

Dr. Rob Kickert is eind 2020 gepromoveerd op de relatie tussen toetsing en motivatie in het hoger onderwijs. Sindsdien geeft hij als zelfstandige advies aan onderwijsinstellingen die motiverender willen toetsen, is hij betrokken bij de blended leer-innovatie Wisbits en geeft hij onderzoeksles aan de pabo (Thomas More).