Boekbespreking 'Het ambacht van de schoolbestuurder’

25 april 2024

'Dick Den Bakker heeft een voor onze tijd belangrijk boek geschreven', begint Luc Stevens na het lezen van 'Het ambacht van de schoolbestuurder'. Hij vervolgt: 'Het begint al met de typering van de schoolbestuurder als ambachtsman of ambachtsvrouw, waarmee hij afstand neemt van het huidige denken in modellen, competenties, governance en vinkjes.' Luc Stevens bespreekt het boek en concludeert: 'Den Bakker is er de man niet naar om (bestaande praktijk) radicaal af te wijzen, maar wel de man om een radicaal ander perspectief te bieden.'

Op woensdagmiddag 15 mei organiseren wij in het Rotterdamse Dokhuis een symposium n.a.v. het verschijnen van 'Het ambacht van de schoolbestuurder.' We gaan op die middag in gesprek met auteur Dick den Bakker over de praktijk van de schoolbestuurder. Meer informatie en tickets zijn hier te verkrijgen, het boek is geïncludeerd in de ticketprijs. 

Dick Den Bakker heeft een voor onze tijd belangrijk boek geschreven Het begint al met de typering van de schoolbestuurder als ambachtsman of ambachtsvrouw, waarmee hij afstand neemt van het huidige denken in modellen, competenties, governance en vinkjes. Het is eerder een samenstel van opvattingen en persoonlijke eigenschappen dat de goede bestuurder kenmerkt: de overtuiging dat onderwijs niet maakbaar is en dat vooral bescheidenheid, liefde voor onderwijswerk en gemeenschapszin gevraagd worden. Den Bakker komt tot deze kenmerken op grond van een gedegen literatuurstudie en hij toetst ze in zijn studie aan de praktijkervaringen van schoolbestuurders die hij spreekt over hun werk.'

Onderwijs is niet maakbaar, zo is de algemene conclusie en dat gegeven vraagt om respect voor al diegenen die zich aan onderwijs wijden, of dat nou de bestuurder zelf is of de leraar met haar klas. Het is en blijft typisch mensenwerk en dat moet je niet in een mal willen duwen. Heel karakteristiek voor mensenwerk - in ons geval onderwijs - is dat proces en resultaat niet te voorspellen zijn. Onderwijswetenschappers, overheid en inspectie zouden dat wel willen, geïnspireerd als zij lijken te zijn door het principe van controle en het begeleidende instrumentarium voor dataverzameling.

Een van de verdiensten van dit boek is dat het zich niet afzet tegen het vigerende rationeel instrumentele beheersingsdenken omdat het hierom niet gaat. Het is verstandig en vaak ook praktisch om gebruik te maken van wat van de bestaande modellen en instrumenten voor bestuur en beheer relevant en dienstbaar kan zijn voor deze of gene praktijk. Maar studie en onderwijspraktijk laten zien dat als het aankomt op als goed erkend schoolleiderschap, dat dan bewustzijn van de opdracht die je leerlingen je geven belangrijk wordt, zoals ook geduld en vertrouwen en kunnen werken in gemeenschap met alle betrokkenen. Zo ook blijken een ethische (pedagogische) oriëntatie en integer handelen van wezenlijke invloed te zijn op welzijn en betrokkenheid van medewerkers in alle lagen van de organisatie.

Het komt er kort en goed aan op dat de schoolbestuurder zijn leerlingen of studenten in perspectief houdt, congruent aan het perspectief van zijn schoolleiders en leraren. De schoolbestuurder creëert met hen de ervaring van een gemeenschappelijke pedagogische verantwoordelijkheid. In dit verband spreekt de Dick den Bakker ook over community governance vanuit een als gemeenschappelijk ervaren opdracht om de menswording (Den Bakker) en vorming van leerlingen en studenten mogelijk te maken, te doen wat daarvoor nodig is. Dat dat vol zit van onvoorspelbaarheden, dus risico’s, accepteer je als kenmerkend voor jouw werkelijkheid als schoolbestuurder. Je accepteert ook dat dit aanmodderen kan betekenen dat het beter met praktische wijsheid tegemoet getreden kan worden dan met ‘onder controle brengen’ en ‘stroomlijnen’. Dit kan nodig zijn, maar is niet je doel. Dat ligt ergens anders in een pedagogische schoolcultuur.

Interessant tenslotte in het boek is de poging van Den Bakker om in zijn gesprekken met schoolbestuurders de kenmerken van het ambacht, zoals eerder gedefinieerd, als analysekader te gebruiken voor de problemen waarmee zij zitten. Dit blijkt tot verrassende resultaten te kunnen leiden of tot een voor sommigen radicaal andere manier van kijken en denken.

Met zijn studie werpt Den Bakker de, zoals hij het noemt, verstikkende deken af van de idee van maakbaarheid van onderwijs en maakbaarheid van resultaten, van rationeel instrumenteel besturen en verantwoording afleggen en alle bureaucratie daaromheen. Den Bakker is er de man niet naar om (bestaande praktijk) radicaal af te wijzen, maar wel de man om een radicaal ander perspectief te bieden. Dat ook maakt het boek sympathiek, naast de opvallende zorgvuldigheid waarmee hij te werk is gegaan. Meer dan een aanrader voor schoolbestuurders en toezichthouders.

Luc Stevens, emeritus hoogleraar orthopedagogiek en founding father van NIVOZ.

Voor meer informatie over het symposium rondom 'Het ambacht van de schoolbestuurder', klik hier.