Biesta in de praktijk op de Calo (2): over het belang van vertraagzaamheid, juist wanneer leren onderwijs wordt

7 oktober 2021

Jaap Kleinpaste en Biek Leissner lazen het boek ‘Wereldgericht onderwijzen. Biesta in de praktijk’. In hun tweede van drie bijdragen zoomen ze in op de betekenis van vertragen, een van de drie pedagogische gebaren die door Biesta tot leven worden gebracht. Kleinpaste en Leissner werken allebei in het bewegingsonderwijs, als docent op de Calo in Zwolle. ‘Kinderen die zich geconfronteerd zien met een ‘moeilijke situatie’ vertragen van nature, ze hebben de tijd. Een tijd die er niet meer lijkt te zijn wanneer leren onderwijs wordt.’

In een eerste bijdrage (deel 1) bespraken Kleinpaste en Leissner het begrip 'onderbreken' in hun praktijk op de Calo. Lees hier. Na deze bijdrage over vertragen volgde nog een laatste bijdrage (deel 3) over ondersteunen.
 

Het woord vertragen roept de herinnering op aan een vakantie-ervaring. De afgelopen zomervakantie zaten we met de hele familie in een vakantiehuis in Callantsoog. Tussen de eetkamer en de zitkamer was een hoogteverschil van 10 cm. Mijn nieuwsgierige en ondernemende kleinzoon van 1 jaar en 3 maanden kwam met zijn dribbelpasje uit de eetkamer, vertraagde, stokte en stopte en bleef staan voor de 10 cm diepe afgrond. Een beweegprobleem! Hoe ga ik dit oplossen?

Zoals alleen kleine kinderen dat kunnen zakte hij door de knieën totdat hij met z’n billen op de vloer zat, hij draaide zich op de buik, schoof achterwaarts richting de afgrond, zette zijn knieën op de vloer van de zitkamer en stond op om verder te dribbelen. Vertragen, om tijd te nemen een oplossing te vinden, voor een (beweeg)probleem.

In het verloop van de week bleken er nog wel zes andere en slimmere oplossingen om de hindernis van 10 cm te nemen. Telkens vertragend om zich opnieuw te verhouden tot de wereld die zich aandient en nieuwe oplossingen bedenken en proberen. Zijn bewegen vertraagde mij ook. Het hield me op mijn plek, genietend van zijn vindingrijkheid en de neiging onderdrukkend om de helpende hand te bieden.

De wereld
De wereld legt ons belemmeringen op voor het realiseren van onze initiatieven en verlangens, waardoor het niet altijd makkelijk is om het in de wereld uit te houden. We worden uitgedaagd om ons te verhouden tot nieuwe omstandigheden, waarmee een beroep gedaan wordt op ons vermogen te vertragen. In de volgende voorbeelden blijkt dat ook in het onderwijs van de lerarenopleiding Lichamelijke Opvoeding aan de Calo studenten regelmatig geconfronteerd worden met deze weerbarstige en uitdagende wereld.

Martine
Martine mailt mij. Ze voelt zich niet lekker op stage, niet gezien. Of ze op een andere school stage mag lopen. Ze heeft nog wel contacten met haar oude middelbare school. 

Vanuit het ‘wat’ en ‘hoe’ geredeneerd heb ik hier te maken met een student die zijn eigen leerproces serieus neemt en ook ter hand neemt. Alternatief is geregeld, uren kunnen worden gemaakt in een veilige leeromgeving, dus maximaal rendement, zou je zeggen. Maar de ‘waarom’- en ‘waartoe’-vraag wordt niet gesteld. Ik spreek met haar af om deze twee vragen met haar te verkennen in een gesprek. Ik ben benieuwd waar we ‘in de vertraging’ op uit komen.

Kim
Kim is net terug van een tweeweekse opname bij de jeugdpsychiatrie. Ze heeft een pittige thuissituatie en een dito verleden. Via de mail hadden we contact gehouden en houdt ze me miniem op de hoogte. Ik ben blij dat ze terug is en laat haar dat weten door een hand op haar arm te leggen en te zeggen dat ik blij ben dat ik haar weer zie. Zo ging dat in het eerste semester ook. Via de mail laat ze me weten dat ze de hand op de arm als niet prettig heeft ervaren en dat het een inbreuk is op haar lichamelijkheid. Ik bied mijn excuses aan en probeer te vertragen om de impact op haar, op mijzelf, op haar als lesgever, op mij als lesgever, op de klas en op het bewegingsonderwijs dat wij geven te overzien. Tja, als een bom valt, is er daarna toch vaak sprake van een leegte en moeten Kim en ik ons opnieuw tot elkaar verhouden. In het Duits zeggen ze dan: “Das wir uns wieder vertragen”…………….en dat in dit geval wij niet alleen weer met elkaar kunnen opschieten, maar dat wij juist elkaar vertragen én verdragen.

Haast
Kinderen die zich geconfronteerd zien met een ‘moeilijke situatie’ vertragen van nature, ze hebben de tijd. Een tijd die er niet meer lijkt te zijn wanneer leren onderwijs wordt. Het onderwijssysteem houdt de student gevangen in een op groepsniveau georganiseerde tijdsdwang van de beschikbare onderwijstijd voor een module, de duur van het module en het aantal modulen per periode. Het doet denken aan de liedtekst van Herman van Veen: “Opzij, opzij, opzij, maak plaats, maak plaats, maak plaats, wij hebben ongelofelijke haast. Opzij, opzij, opzij, want wij zijn haast te laat, wij hebben maar een paar minuten tijd“.

Het onderwijssysteem kent geen vertraagzaamheid voor de student(en). Het is dominant gericht op efficiëntie en effectiviteit (Biesta, 2012), op economisch rendement in plaats van studentwelbevinden. Onderwijs is iets dat een student mag ondergaan met een goede uitkomst en dat is wat anders dan de student er zo snel mogelijk doorheen te rossen (De Knegt, 2020), of om als docent zo snel mogelijk een oplossing te bedenken.

Taal
De taal waarin we over het onderwijs spreken is van invloed op hoe we het onderwijs beschouwen. We spreken over studenten als klanten, een portfolio aan opleidingen, over rendement, productiviteit en risico-management (Biesta, 2012; De Knegt, 2020). Deze taal die gericht is op de kwalificerende taak van het onderwijs verdringt het pedagogisch perspectief op onderwijs. De pedagogische handelingsperspectieven onderbreken, vertragen en ondersteunen geven ruimte aan subjectificatie in het onderwijs, dat primair in handen is van de student.

De pedagogische handelingsperspectieven onderbreken, vertragen en ondersteunen geven ruimte aan subjectificatie in het onderwijs, dat primair in handen is van de student.''

In ‘Wereldgericht onderwijzen. Biesta in de praktijk’ worden verschillende manieren van vertragen benoemd, die voor ons herkenbaar zijn in het onderwijs van de lerarenopleiding Lichamelijke Opvoeding van de Calo (Eidhof, Janssens & Ris, 2021, p. 116). Wij pleiten voor meer vertraagzaamheid in het onderwijs, zodat een ieder van ons het beter uithoudt met zichzelf, de ander en het leerproces dat hij/zij doorloopt, zodat het wint aan betekenis en ontwikkelperspectief.

Jaap Kleinpaste is docent op de Christelijke Academie voor Lichamelijke Opvoeding (Calo) in Zwolle. Hij is tevens verbonden aan de masteropleiding Physical Education and Sport Pedagogy . Daarin ligt het accent op verdiepen van het pedagogisch-didactisch handelen als professional in het werkveld van bewegen, school en sport vanuit een breder perspectief dan alleen de les bewegingsonderwijs in de gymzaal. Jaap heeft ook Onderwijskunde gestudeerd. Daarnaast is hij opgeleid als coach en supervisor.

Biek Leissner is ook docent op de CALO in Zwolle en verzorgt onder meer de onderwijseenheid Pedagogische Tact in het Bewegingsonderwijs. Zij is tevens verbonden aan de masteropleiding Physical Education and Sport Pedagogy . Het accent van haar werk ligt op het verdiepen van het pedagogisch-didactisch handelen als professional in het werkveld van bewegen, school en sport en het beïnvloeden van het leraargedrag vanuit een relationeel mensbeeld.

Literatuur:

• Biesta, G.J.J. (2012). Goed onderwijs en de cultuur van het meten. Ethiek, politiek en democratie. Amsterdam: Boom Uitgevers
• Eidhof, B., Janssens, M. & Ris, J. (2021). Wereldgericht onderwijzen. Biesta in de praktijk. Driebergen: Stichting NIVOZ
• Knegt, S. de (2020). Kees Boele: “Het is tijd om te vertragen”. Geraadpleegd via https://www.scienceguide.nl/2020/03/kees-boele-het-is-tijd-om-te-vertragen/
   

Meer artikelen over en rondom NIVOZ-uitgave 'Biesta in de praktijk' op...

www.biesta-in-de-praktijk.nl