Ze heeft het moeilijk thuis, maar op vragen komt nog geen antwoord

27 januari 2016

Maaike heeft het niet makkelijk thuis. Dat hebben haar vriendinnen verteld tegen haar leerkracht, Karin Donkers. Op een woensdagochtend valt ze zelfs in slaap tijdens de les. Karin laat haar even slapen en gaat, nadat de rest van de klas naar huis is gegaan, op de stoel naast Maaike zitten om te kijken of ze haar vertrouwen kan winnen. ‘Maaike, lukt het het allemaal een beetje? Ik weet dat het allemaal niet zo makkelijk is thuis.’

Wat glazig kijkt ze naar buiten, terwijl er aan dezelfde tafel een ruzie wordt uitgevochten door twee klasgenootjes.Ik wil erheen gaan, maar besluit even te kijken wat er gebeurt. Na wat heen en weer gemopper en geschuif met etuis wordt de onenigheid in de kiem gesmoord door een collega die binnenkomt met een briefje voor een leerling. Blijkbaar een telefoonnotitie die even daarvoor opgenomen is door de administratief medewerkster. Opvallend genoeg trekt de binnenkomst de aandacht van alle leerlingen in de groep, behalve die van Maaike. Maaike kijkt nog steeds naar buiten en dan zie ik dat haar ogen langzaam sluiten, om enkele seconden daarna weer open te gaan. Het lijkt erop dat ze zich nu volledig afgesloten heeft van het groepsgebeuren en er niets meer aan geluid en beweging bij haar binnenkomt.

Het is inmiddels bijna tijd om naar huis te gaan en dat laat ik de leerlingen uit de groep 7, waar ik even mag waarnemen, ook weten. Boeken worden dichtgeslagen, spulletjes weer in de kast gezet en computers afgesloten. Dit alles gaat met best wat kabaal, maar ook hier lijkt Maaike niet van onder de indruk. Sterker nog, haar hoofd is inmiddels zo zwaar geworden dat die een tafel als steun heeft gevonden. De andere leerlingen van haar tafelgroepje hebben het nu ook in de gaten. Maaike ligt met haar hoofd op haar handen te slapen. Erik maakt aanstalten om haar eens even goed door elkaar te schudden, maar wordt tegengehouden door Frank, die zijn arm pakt en met zijn andere hand een sstttt-teken maakt. Op de èèn of anders manier is de interventie van Frank voldoende voor de groep om zijn voorbeeld te volgen. Het geluid dempt en als de wijzer van de klok op 12 uur staat en ik aangeef dat het tijd is om naar huis te gaan, staan de leerlingen op en schuiven heel zachtjes hun stoel onder tafel. Nog even kijken ze bij het verlaten van het lokaal om naar Maaike, maar dan schuifelen ze naar de garderobe waar hun jassen hangen. Ik loop met ze mee naar buiten en ik krijg van enkele leerlingen toegefluisterd dat Maaike het best moeilijk thuis heeft. Ze was vanmorgen op school gekomen zonder te hebben gegeten. Een paar meiden in de groep hadden wat van hun ‘pauzehap’ gedeeld, maar Maaike had niet willen vertellen wat de reden was.

Ik loop weer naar boven, naar Maaikes tafelgroepje, en schuif een stoel wat naar achteren om naast haar te gaan zitten. Maaike schrikt door het plotselinge geluid wakker en kijkt wat verward om zich heen. Meteen wil ze opstaan, als ze ziet dat het lokaal al leeg is en haar medeleerlingen naar huis.

‘Ga even zitten.’ Ze draait zich om en zakt gelaten weer naar beneden.
‘Ik weet al wat u gaat vragen.’
Even kijkt ze me uitdagend aan en dan zegt ze: ‘Ik ben gewoon te laat naar bed gegaan, het spijt me.’
Ik knik en zeg dan: ‘Ja, dat heb je soms, dan gaat het even fout en val je in slaap onder de les. Ik moet je zeggen dat ik allang blij ben dat het niet door mijn saaie lessen komt.’
Er verschijnt een glimlach om haar mond.
‘Als ik iets voor je kan doen of je wilt met me praten, dan weet je me te vinden hè?’
‘Ja,’ zegt Maaike dan, ‘De deur van je kantoor staat altijd open.’

Ik heb dit inderdaad al meerdere keren gezegd, maar niet tegen Maaike. Blijkbaar heeft ze dit al eerder ‘opgevangen’. Even probeer ik het nog.

‘Maaike, lukt het het allemaal een beetje? Ik weet dat het allemaal niet zo makkelijk is thuis.’
Ik zie dat ze het moeilijk vindt dat ik dit vraag.
Ze kijkt me aan:’Oh, die meiden hebben het verteld zeker.’
‘Ze zijn bezorgd om je, en ik ook.’zeg ik dan.
‘Ze willen je graag helpen, maar weten niet hoe.’
‘Er is niets, het gaat wel weer over.’ Ze slaat haar ogen toe en kijkt naar de grond.
‘Oké, maar als ik iets voor je kan doen, dan ben ik ervoor je hè?’

Ik realiseer me dat ik op dit moment niet meer kan doen. Nog even praten we wat over ‘ditjes en datjes’. Maaike is er duidelijk nog niet aan toe om te delen wat haar dwars zit. Ik had gehoopt dat ik meer voor haar kon betekenen, maar het zijn kleine stapjes die soms nodig zijn om vertrouwen te winnen. Tegelijkertijd bedenk ik en hoop ik eigenlijk dat ze voldoende mensen in haar omgeving heeft bij wie ze terecht kan. Terecht kan met vragen, met haar verhaal.
‘Nou, lekker naar huis dan, broodje eten met een glaasje melk en dan morgen weer fit op school.’ Maaike tovert een grijns op haar gezicht en ik zie aan haar dat ze weet dat ik weet dat ze vanmorgen zonder eten op school is gekomen. Even leg ik mijn arm om haar heen en samen verlaten we het lokaal.

'Tot morgen Karin, eet smakelijk.'
'Tot morgen Maaike, eet smakelijk.'

Ik loop in gedachten naar mijn kantoor en bedenk me:’Morgen, tijdens de ochtendpauze, maar eens vragen hoe woensdagmiddag is geweest.’

Lees ook dit artikel uit de Volkskrant – 400.000 kinderen zonder ontbijt naar school

Hoe het afliep
Dit incident is de eerste aanzet geweest tot een heel traject van zorg en begeleiding. Verwaarlozing en drankmisbruik van de moeder bleken de oorzaak. Het zijn de kleine signalen die leiden, gelukkig zeker niet in alle gevallen, tot ‘het achter de voordeur’ kijken. Het steeds opnieuw in gesprek gaan met in eerste instantie de leerling en vervolgens de ouder(s) is vaak ook de eerste stap naar de oplossing. Voor mij was dit de eerste stap tot een dagelijks kort contact, met als hoofddoel vertrouwen en weten dat er iemand is die naar je luistert en bij wie je terecht kan. Jaren later en na een hernieuwde ontmoeting werd duidelijk dat dit voor de leerling ook ‘het kiertje van de deur’ is geweest op weg naar verandering van haar situatie.

Karin Donkers is sinds mei 2017 schoolleider en kwartiermaker bij een nieuwe Openbare School van Ronduit Onderwijs geworden, de Vrooneermeerschool in Alkmaar.