Whole Child Development - De handen ineen voor breed vormend onderwijs

29 maart 2021

In 2020 is een bijzonder initiatief van start gegaan. Onze stichting heeft samen met vier lerarenopleidingen (HvA, Windesheim, Hogeschool Leiden en Driestar Educatief) en acht basisscholen een programma ontwikkeld voor leraren, schoolleiders en opleiders, die zich willen bekwamen in het verzorgen van breed vormend onderwijs. De ontwikkeling van het programma is in handen gelegd van een coalitie van onderzoekers, opleiders, schoolleiders en leraren, zodat onderzoek, opleiding, leiderschap en lespraktijk zich hand in hand ontwikkelen. Het uiteindelijke doel: breed vormend onderwijs voor alle leerlingen, met uitdrukkelijke aandacht voor leerlingen die opgroeien in moeilijke omstandigheden.

Het onderwijs in Nederland is goed en het onderwijsstelsel biedt veel ontplooiingskansen. Maar het kan beter. Door een enorme gerichtheid op cognitie verwaarlozen we de laatste jaren die bijzondere menselijke veelzijdigheid. Ook maakt het in Nederland nog steeds uit in welke wieg je geboren wordt. In het debat over wat goed onderwijs is, is er terecht groeiende aandacht voor een betere balans tussen kwalificatie, socialisatie en subjectificatie, en voor de pedagogische opdracht van elke school en elke leraar.

Breed vormend onderwijs
Het Whole Child Development (WCD) programma is ervoor bedoeld om die noodzakelijke breedte in de (ondersteuning van de) ontwikkeling van kinderen terug te brengen, met daarin speciale aandacht voor de pedagogische vraag vanuit het kind en de omstandigheden waarin hij/zij opgroeitien. Binnen het WCD-programma wordt onderwijs ontwikkeld dat kinderen helpt om de verschillende aspecten van het mens zijn te ontdekken en in zichzelf verder te ontwikkelen. Het is dus onderwijs waarin taal, rekenen en kennis van de wereld onmisbaar zijn, maar waarin leren vanuit veel meer dimensies een plek krijgt; fysiek, sociaal, emotioneel, creatief, moreel en spiritueel. Wie ben ik? Hoe zit ik in mijn lijf? Hoe raak ik vertrouwd met mijn eigen gedachten, mijn binnenwereld, hoe spreek ik mijn creativiteit en kunstzinnigheid aan? Hoe werkt het: ik en de mensen om mij heen? Wat vraagt mijn omgeving van mij?

WCD werkt vanuit dit soort vragen en hierbinnen vragen we onszelf steeds af wat wenselijk voor dit kind/deze klas op dit moment is en in deze situatie. Het kind leert zo vanuit zijn eigen unieke mogelijkheden, leert z’n eigen stem ontdekken en ontwikkelen, leert door onderwijservaringen op te doen wie hij is, wat hij belangrijk vindt en hoe hij in de wereld staat. Kinderen die zichzelf op deze manier leren kennen en zich daarin kunnen ontwikkelen, leggen een ferme bestaansbasis voor zichzelf. En kinderen die van huis uit niet dat veelzijdige palet aangeboden krijgen, die soms niet eens kunnen rekenen op fysieke en mentale basisbehoeften, of kinderen die om allerlei andere redenen veel in te halen hebben, juist aan die kinderen biedt het WDC programma inhoud, maar ook de stevigheid die hen uiteindelijk door de wereld zal leiden.

Whole teacher development
Het realiseren van WCD raakt de persoonlijke bestaande referentiekaders van leraren. Onderwijzen vraagt meer dan het beschikken over vaardigheden en kennis, het vraagt een persoon een leerkracht te zijn - met hart, hoofd, lichaam, pedagogische tact, karakter. Whole child development kan in die zin niet zonder whole teacher development.

Het verzorgen van onderwijs dat zich richt op de brede ontwikkeling van het hele kind, vraagt om leraren die zowel als mens als in het professionele zelfverstaan breed en diep ontwikkeld zijn. Leraren die werken vanuit een pedagogische oriëntatie waarin zij in de ontmoeting met het kind steeds weer bereid zijn om open en onbevooroordeeld te kijken en te luisteren naar wat zich aandient. Hierin ligt een grote uitdaging voor iedereen en in het bijzonder voor de lerarenopleidingen.

Het bestaande verrijken
Onze stichting bundelt met vier lerarenopleidingen en acht scholen de krachten in het programma WCD. In de vier jaar dat het programma loopt zal men samen breed vormende onderwijspraktijken ontwikkelen en onderzoeken. Het doel van het programma is het integreren van een Whole Child Development pedagogiek in lerarenopleidingen en scholen. Het gaat hier dus niet om het starten van ‘nieuwe-formule-scholen’ los van het bestaande stelsel, maar om het verrijken van bestaande lerarenopleidingen en scholen met de inzichten vanuit het WCD programma. In dit project wordt vooral samengewerkt met scholen met een grote populatie kinderen die opgroeien in sociaal economisch moeilijke omstandigheden.

Innovatie en onderzoek hand in hand
Het WCD programma heeft een heldere ambitie en is tegelijkertijd in het ontwerp en uitvoering zelf ook voorwerp van onderzoek. Je zou kunnen zeggen dat we onderzoek in de eerste plaats inzetten als ‘instrument’, dienstbaar dus aan weloverwogen ontwikkeling van de onderwijspraktijk. Met andere woorden: de manier waarop we onderzoek inzetten in het programma, dient bij te dragen aan de ontwikkeling en innovatie van de schoolpraktijken. Dit gebeurt met behulp van actieonderzoek en door verschillende leergemeenschappen te vormen waarin eigen ervaringen en onderzoeksresultaten worden besproken, bouwen we aan een praktijktheorie over breed vormend onderwijs. Door de beelden vanuit praktijk en theorie samen te brengen proberen we een zo genuanceerd en doorwrocht mogelijk beeld te krijgen van wat we te doen hebben om kwalitatief hoogwaardig onderwijs te geven dat leerlingen in staat stelt zich in de volle breedte van hun menszijn te ontwikkelen. 

Samen lerend zijn
Hoe moet je jezelf als leraar ontwikkelen om vanuit deze invalshoek in de klas en in je school te kunnen staan? Welk pedagogisch leiderschap wordt er van schoolleiders verwacht? Hoe zorg je ervoor dat onderzoek en onderwijsontwikkeling in elkaar blijven passen en samen tot iets wezenlijks leiden? En wat zijn betekenisvolle evaluatiemodellen om brede vorming en de ontwikkeling daarvan zichtbaar te maken bij leerlingen, leraren (in opleiding) en schoolleiders?

Het onderzoek en de integratie van nieuwe inzichten in de zich ontwikkelende praktijk vindt plaats binnen divers samengestelde leergemeenschappen en langs verschillende onderzoekslijnen. De onderstaande afbeelding geeft hiervan een idee.

Zo vormen schoolleiders een leergemeenschap, waarin zij starten met een traject gericht op pedagogisch leiderschap. Schoolleiders en leraren samen brengen in kaart wat WCD vraagt van het curriculum en van het handelen van leraren en voor de schoolleiding. Zij vormen ook een werkplaats met de lerarenopleiding, voor een goede aansluiting tussen schoolontwikkeling en opleiding, zodat ze van elkaar kunnen leren en met elkaar stappen kunnen zetten in het opleiden van aankomende en professionaliseren van zittende leraren en schoolleiders. De lerarenopleidingen slaan de handen ineen, als het gaat om het innoveren van hun opleidingen gericht op brede vorming van leraren en het integreren van een WCD-pedagogiek. Praktijkontwikkelaars en onderzoekers zorgen ervoor dat onderzoek en praktijk bij elkaar blijven en elkaar voeden en toetsen.

Meer weten?
Ben je nieuwsgierig naar de inzichten van het programma, wil je op de hoogte blijven of ben je bezig met een soortgelijke ontwikkeling in je school of opleiding? Je kunt dan mailen naar Willemijn van Woerkum ([email protected]).

Partners in het programma Whole Child Development Lerarenopleidingen: Hogeschool van Amsterdam - Leraar in vernieuwend onderwijs Hogeschool Leiden - Spring Driestar Educatief Windesheim - Teachers College Scholen De Punt (PO, Amsterdam) De Globe (PO, Amsterdam) Zuiderlicht College (VO, Amsterdam) Spring High (PO-VO, Amsterdam) De Wieden (PO, Zwolle) De Springplank (PO, Zwolle) Prinses Beatrixschool (PO, Den Haag) Prins Mauritsschool (PO, Delft) Stichting Nivoz – leiderschapstraject schoolleiders en programmamanagement Kenniscentrum Professionaliseren door onderwijs-pedagogisch praktijkonderzoek Hogeschool Leiden (faculteit educatie) - onderzoeksprogramma Porticus – financiering en programmamanagement