Wat is de pedagogische waarde van het benoemen van menselijke eigenschappen als stoornissen?

2 oktober 2019

Waartoe zouden we menselijke eigenschappen voortaan ‘stoornissen’ blijven noemen; wat is de pedagogische waarde daarvan? Wanneer ga ik het meemaken dat er een leerling het lokaal binnenkomt met de mededeling: ‘Ik heb Ritalin’; het medicijn als benaming voor het etiket dat ons het zicht op de gedragingen ontneemt? Ook docent Rob H. Bekker was aanwezig bij de Nivoz-onderwijsavond van Trudy Dehue over ‘stoornissen die toeslaan’, en hij tekende zijn gedachten op.

Trudy Dehue kijkt achterom ter controle of de juiste tekst of afbeelding op het grote scherm in zaal Maitland verschijnt en leest daar: “Stoornissen die ‘toeslaan’.” Na haar verhaal heb ik dat in mijn hoofd als ‘stoornissen die inslaan’. Ik bedoel dat er een krater tussen de waarnemer/ benoemer en de getroffene is geschapen wanneer we iemand toestaan om zichzelf te beschrijven met een etiket uit de DSM I tot en met V.

In wetenschappelijke taal -en het college van Dehue is vooral een exercitie door de taal- is dit: reïficeren van diagnosen, waarbij reïficatie “verdinging” betekent. Door mijn hoofd flitst hoe in de middeleeuwse tekst Elckerlyc karaktertrekken worden gepersonaliseerd. In dat verhaal treden mensen op als de Deugd , de Hebzucht. Deze versimpeling verkleint een levend mens tot een duidbaar object, tot een ding dat je kunt stapelen en optellen; tot iets a-menselijks dus (dwaal ik af). Waartoe zouden we menselijke eigenschappen voortaan “stoornissen” blijven noemen; wat is de pedagogische waarde daarvan? In mijn klas van vandaag overdag en morgen weer heeft een leerlinge over zichzelf en haar wijze van leren zich het etiket dyslexie opgeplakt. Ik hoor vanaf het podium: ‘Labels zijn algemene antwoorden’ en vul aan: ‘... op specifieke vragen die nog niet kwalitatief geformuleerd is geworden.’ Hoe komt de jongedame in mijn nieuwe mentorklas aan dat woord zonder dat er ooit een test is gedaan waaruit een diagnose had kunnen voortvloeien? Al haar leraren in Amerika hebben haar gezegd dat haar moeilijkheden met geschreven taal te labellen zijn onder een noemer en de verklaring die ze heeft geaccepteerd komt dus neer op: jouw dyslexie leidt tot moeizaam schrijven en lezen. De letters die dansten op papier, totdat ze na jaren een bril kreeg voorgeschreven die ze vanaf toen gebruikt, zijn tot stilstand gekomen, maar het etiket heeft mijn leerlinge nog nooit van haar voorhoofd verwijderd. Ik heb haar tekst How I do learn 

[ze bedankt me voor de uitnodiging om dit op te schrijven, en voor de tijd die ik erin wil steken het te lezen; dat heeft ze in de tien jaren dat ze naar school gaat nog niet meegemaakt!]  

bij me op tafel liggen als we elkaar spreken, gesprek dat ze zelf aanvroeg voordat ik haar al kon uitnodigen. Mooi, ze wil iets.

De goed geschreven tekst is volgens drie collega’s die ik consulteerde een contra-indicatie voor het bijna natuurlijk geworden etiket. Ieder van deze professionals meent dezelfde andere hindernis in haar verhaal te lezen, maar ik waak ervoor om met een volgend antwoord op de vraag van mijn leerlinge te komen.

Eerst moet er ruimte groeien of worden gemaakt voor het zelf lostrekken van dat etiket, ze zal er met haar ouders over spreken. Ze moet eerst zelf even bekomen van mijn mening dat we kunnen ophouden om haar informatieverwerkingsvoorkeur te labellen als “dyslexia, phew, this is something new, all my teachers have told me that it was that.”

Nou, dan ben ik de eerste die daar een vraagteken bij zet.
Voor wat het waard is.
‘Hoe staat het met je plannen die er al veel langer zijn
om je professioneel te laten testen?’ Ook dat zal ze thuis bespreken.

Welk vakmanschap heb ik me door mijn verbale interventie nu niet laten afpakken door de verdinging, de de-subjectivering; hoe kan mijn leerlinge hernieuwd in de wereld verschijnen?

Rob H. Bekker is leraar Nederlands aan het Ithaka College in Utrecht (voorheen: ISK, Internationale Schakelklassen) en verzorgt er voor nieuwkomers de overgang naar leven, studeren en werken in Nederland.