Spel als een kans tot observatie

24 september 2018

Op de school van geschiedenisleraar Arjan Moree is er in de introductieweken voor de brugklassers een belangrijke rol weggelegd voor spel en spelen. Omdat via spel zo mooi duidelijk kan worden wie leiders en volgers zijn, of er samengewerkt wordt en hoe groepsprocessen werken. Een mooi voorbeeld daarvan zag Arjan toen een ballonnenspel uitliep op een ruzie tussen twee jongens. Het werd een mooie les voor alle deelnemers, inclusief de leerkracht.

Al enige jaren hebben we een introductieweek voor de brugklassen. Nog geen normale lessen, maar activiteiten om de school en elkaar goed te leren kennen. Leerlingen schrijven hun eigen biografie, schilderen hun eigen mangaportret, gaan op avontuur door de school en werken flink met elkaar samen. Ook voor mij is deze week ieder jaar weer spannend. Ik ben altijd benieuwd naar de nieuwe groep die ik voor mijn neus krijg. Er liggen in deze week ook heel veel kansen om met elkaar een mooie groep te vormen. Bewust kiezen we opdrachten waarbij samengewerkt moet worden en waarin leerlingen ook zichzelf kunnen laten zien.

Een van de opdrachten bestaat uit het bouwen van een toren. Hiervoor krijgen de leerlingen dertig ballonnen en een rol plakband. Voor deze opdracht heb ik de groep willekeurig in vijf groepen verdeeld en heel bewust juist niet verteld hoe de hoogste toren gemaakt kan worden. Deze opdracht is erg leuk om te observeren. De ene groep ging direct aan de slag met het opblazen van ballonnen. Liefst zo groot mogelijk, want dan kan natuurlijk de hoogste toren gebouwd worden. Dit leidde uiteraard tot het sneuvelen van een aantal ballonnen… Een andere groep ging bedachtzamer te werk: eerst met elkaar in gesprek om te overleggen over de beste aanpak.

Wie neemt de leiding in de groep? Wie heeft het beste idee? In sommige groepen was direct duidelijk dat de hardst pratende leerling bepaalde wat er gebeurde. Toch werd er in de meeste groepen goed naar elkaar geluisterd en werden de taken verdeeld. Jason was druk bezig met de rol plakband en maakte lange linten waarmee de ballonnen aan elkaar verbonden werden. Jennifer, Lize en Stijn hielden de ballonnen vast en samen maakten zij een toren die al snel tot aan het plafond kwam.

Tijdens het bouwen van de toren keken ze de kunst van het bouwen goed af bij elkaar. Soms keken ze met enige afgunst naar de toren van de buren. Eén keer liep dat minder leuk af. Jack was met zijn groep eigenlijk nog helemaal niet zo ver. Chris was meer geïnteresseerd in voetballen met de ballonnen dan in het bouwen van een toren. Het leek Jack wel leuk om dit vlakbij de toren van Jason te doen en hij haalde uit. De toren van Jason viel om, en in plaats van een mooie hoge toren lagen daar nu weer losse ballonnen met wat verdwaald plakband…

We lokken met deze opdrachten bewust samenwerking uit en ontdekken daarmee ook verhoudingen in een groep. Het met elkaar nabespreken van de opdracht maakt hiervan een belangrijk onderdeel uit. ‘Wat ging er goed?’ vroeg ik de groep. Bij de meeste groepen werd er geluisterd naar elkaar, werd iedereen geholpen bij het uitvoeren van de opdracht. Jack antwoordde minder positief. Op zijn tafel lagen zes ballonnen, omwikkeld met wat plakband, maar een toren kon het niet genoemd worden. ‘Eigenlijk ging helemaal niets goed,’ zei hij. ‘Chris wilde de hele tijd voetballen, Charissa en Gwen deden ook niets en zaten alleen maar te kletsen. Dus toen ging ik ook maar voetballen…’

‘En daar hadden wij flink last van! Want door jou ging onze toren kapot en lukte het niet meer deze op tijd te maken!’ beet Jason ineens heel fel van zich af. Ik ging dicht bij de groep van Jason staan en vroeg de andere groepsleden uit te leggen hoe zij dit vonden. Ik zag dat Jack zich wat ongemakkelijk voelde, maar wilde wel een reactie van hem. Door niet alleen met Jason, die duidelijk gefrustreerd was, te praten maar ook zijn groepsleden aan het woord te laten konden we het iets rustiger maken. Jack gaf aan eigenlijk te willen winnen, met alles, en dat lukte nu niet. In plaats van samen te werken aan het bouwen van zijn eigen toren ging hij er op uit om de torens van anderen kapot te maken. Hij schaamde zich een beetje voor zijn actie van eerder en bood zijn excuses aan.

In de pauze zag ik Jason en Jack gewoon bij elkaar aan tafel zitten en waren zij druk in gesprek. Ik kon niet horen waar ze het over hadden, maar het zal vast niets met ballonnen te maken gehad hebben.

Arjan Moree is docent geschiedenis op PENTA College CSG Scala Rietvelden in Spijkenisse.