Pedagogische tact in het vo? Wie wil jij zijn in de ontwikkeling van een kind?

24 mei 2018

Anniek Verhagen kent de problematiek van het leraarschap in het vo. Veel leerlingen voor je neus, weinig tijd om contact te maken. Docenten richten zich op hun vak en de kennis die moet worden overgedragen. Pedagogisch tactvol handelen lijkt dan een brug te ver. En toch? In dit blog opent zich een nieuwe leerruimte waarin ook de vo-docent een uitdaging vindt.      

Tijdens de laatste bijeenkomst van het traject Pedagogische Tact op een middelbare school schetst één van de deelnemers zijn gedachten toen hij eraan begon, een half jaar terug

‘Pedagogisch tact. Op het goede moment het juiste doen, óók in de ogen van de leerling. Wat een opdracht! Als ik in magister kijk heb ik dit jaar 255 leerlingen op mijn lijst staan. Janiek, Maaike, Evi, Arend-Jan, Safar, Corné, Joris, Darri… Dat zijn leerlingen uit 255 verschillende gezinnen, met 255 eigen geschiedenissen, een veelvoud aan karakters, verliefdheden, frustraties, scheidingen, ruzies, passies, talenten en… verhalen.

En dan dus op het goede moment het juiste doen, óók in de ogen van de leerling? Wow. Dat is dan een uitdaging.’

En dat is het! 255 leerlingen een paar keer per week een uurtje in je les hebben vraagt iets anders dan als je er 28 elke dag in je klas hebt, zoals in het primair onderwijs. Hoe onderhoud je een relatie, in deze context, hoe ken je de leerlingen? Het zijn kinderen die stevig in het losmakingsproces met hun oiders zitten, in de pubertijd. Die niet meer aan het werk gaan, omdat de juf of meester het zegt, maar bij wie de invloed van leeftijdgenoten groter wordt dan de waardering van de docent.

De organisatie van het vo: het 50 minuten rooster, de grootte van de school, waar een team soms uit meer dan 100 collega’s bestaat en waar jouw vak (jouw passie) maar een klein onderdeel is van de lesweek van de leerlingen. Hoe kun je in een zo’n organisatie werken met de pedagogiek als basis?

Er zijn talloze voorbeelden van vo-docenten die zich elke dag bewust zijn van de betekenis die zij hebben, als mens en als docent in het leven van leerlingen. Die vanuit hun hart werken met leerlingen aan hun vak. De uitdaging is de belemmeringen die er lijken te zijn, te doorbreken. Anders te kijken naar leerlingen, naar het docentschap en wie jij daarin bent.

Deze vo-docent vertelt verder:

‘Het afgelopen half jaar ben ik me door alle gesprekken in en buiten het traject meer bewust geworden van het belang, de verantwoordelijkheid en de impact die ik mag hebben op het leven van leerlingen. Dat ik dit moet en mag doen met wie ik zelf ben; dat mijn karakter en geschiedenis, frustraties, talenten en passies ook bijdragen aan hun ontwikkeling.

Het traject heeft mij vooral bewust gemaakt dat ik geen ‘functie’ ben, maar vooral een mens. Op die manier observeren, even echt contact maken aan het begin van de les, even doorvragen....

En Pedagogisch Tact heeft mij bewust gemaakt dat je niet met elke leerling contact hoeft te maken op het niveau van relatie, maar dat dat ook kan via de behoefte van autonomie en competentie.’

Ze pakt de klassenlijst en laat haar ogen er nogmaals overheen gaan. Vera, Davy, Nasri, Mourad, Barend, Lola, Kaja...

‘Kaja ja, A3b, kijkt weg, maakt geen echt contact, heeft de vreemde gewoonte om tijdens mijn les zijn fles cola te voorschijn te halen en aan zijn mond te zetten. Ik heb daar een paar keer wat van gezegd, maar ik heb al eens een fles op de grond gevonden. De cola is ook al eens gaan lekken. En wanneer ik zeg dat ik dat niet wil, krijg ik een fel antwoord: ‘Ik heb daar zo'n hekel aan dat anderen zeggen dat ik iets niet mag doen...’ Eerder zou ik de strijd met hem aangaan. Deze leerling moet begrijpen dat ik de baas ben. Nu dacht ik: wat zit hier achter? Wat is zijn behoefte?’

Leerlingen die je uitdagen. De groep die toekijkt hoe jij hier als docent mee omgaat. Het stemmetje dat we dan allemaal weleens horen: als ik dit laat gaan, dan… Er ontstaat een machtsstrijd die vaak helemaal niet prettig voelt, voor beiden niet. De uitdaging is om er anders mee om te gaan, op een manier die bij je past. En dat is lang niet altijd een leerling wegsturen, of laten zien dat je de baas bent.

Door deze situaties te bespreken met collega’s en hier te onderzoeken wat het met jou als persoon doet, ontstaan er nieuwe mogelijkheden, zoals in dit geval met Kaja: erkennen en kaderen.

‘In een volgende les, sprak ik hem aan. Kaja, ik heb er nog eens over nagedacht. We gaan het zo doen. Jij mag drinken, maar dat doe je op de gang en dat vraag je vooraf aan mij. Okay? Dat was okay. Sindsdien doen we het zo. Maar het werkt ook niet altijd.’

En ze gaat verder met de lijst. Fabian, Doortje, Alize, Henk, Miriam, Efron...

‘Efron ja. Pet op, jas aan, huiswerk eigenlijk bijna nooit in orde, ik ben blij wanneer hij er is, ik ben al blij wanneer hij zijn boeken bij zich heeft. Efron is een jongen met veel problemen. Ik probeer iedere les even echt contact met hem te maken. Maar ja, hoe krijg ik hem in vredesnaam aan het werk?

En toch, het gaat soms anders...

Een gewone dag, een normale les. Efron is erbij, hij schrijft mee, heeft zijn huiswerk gemaakt. Ik ben verbaasd, maak hem een compliment. Efron straalt. En als-ie weg is, mail ik naar zijn ouders. Dat Efron vandaag zo lekker heeft gewerkt en of ze hem thuis een compliment willen maken.

Ik krijg een enthousiaste mail terug. Beste meneer, wat fijn om te horen en ook dat u ons dit vertelt. Ik zal het Efron zeggen. Dat zal hem goed doen. Fijn weekend. Groetjes,

De maandag erop zit Efron rechtop in de bank. Een dag later vervalt hij in zijn oude gedrag.

Het is de weerbarstigheid van de school. Werken in een semi-georganiseerde structuur, daar waar het toch elke dag weer anders is. Omdat er jonge kinderen  voor je neus zitten, jongvolwassenen, volop in ontwikkeling. En ontwikkeling is geen lineair proces. Het zijn verhalen, van echte mensen. En van die verhalen maak jij als docent deel uit. Soms zit je in een heel hoofdstuk, dan weer is het een alinea, een paar zinnen of blijft het bij een paar woorden.

De uitdaging is om te onderzoeken wat je als docent wilt zijn. Dat is waar we je in het traject Pedagogische Tact toe uitdagen.

Anniek Verhagen is docent bij NIVOZ en begeleidt zowel open als incompany-trajecten Pedagogische Tact.