Over schoolvrees: 'Waarom is angst geen goede raadgever?'

30 januari 2018

Chiel Voerman heeft in zijn functie als zorgcoördinator meerdere keren meegemaakt dat leerlingen niet naar school kwamen. Hij deelt één van zijn ervaringen met zo'n leerling, waarin hij het heel anders aanpakte dan gebruikelijk is. 'Als angst veel voorkomt (bij gebrek aan overzicht en veiligheid) kan je toch beter dat overzicht en veiligheid vergroten in plaats van de angst groter maken?' 

In de acht jaar dat ik zorgcoördinator was heb ik meerdere jongens en meisjes gekend die bang waren om naar school te gaan. Angst voor school kan een goede reden zijn om thuis te blijven.

Ik moet denken aan de jongen die was blijven zitten in klas 4 en die zich verschanste in zijn kamer thuis toen ik hem kwam opzoeken om te kijken of ik hem mee kon krijgen naar school. Dat lukte uiteraard niet, het was al te eng dat ik aan de andere kant van zijn kamerdeur stond.

Reguliere methodiek werkte niet

De GGZ probeerde deze jongen in kleine stapjes terug naar school te krijgen. Zonder succes. Wij hebben vanuit school zijn angst gerespecteerd als ingeschapen afweermechanisme. De leerplichtambtenaar vond dat de maat vol was en dreigde met sancties. Als school zeiden wij dat wij zijn afwezigheid niet als absent zouden noteren.

De angst voor school had een goede reden. Dat was ons uitgangspunt. We kenden zijn gezin een beetje en we voelden aan dat er meer was dan er nu naar voren kwam. We begrepen hem toen hij aangaf dat hij zich zo groot voelde in zijn nieuwe klas. En we waren het met hem eens toen hij aangaf dat hij beter thuis huiswerk kon maken dan op school een black-out zou krijgen. En we werkten mee toen hij vroeg of hij ook mocht e-mailen met docenten als hij de stof niet begreep.

Het duurde lang, maar hij kwam terug naar school... Toen de scheiding van zijn ouders rond was en er rust kwam in het gezin onder begeleiding van een gezinsvoogd.

Dit gebeurde pas toen we onszelf mede-eigenaar hadden gemaakt van het probleem. Toen ouders en de jongen voldoende vertrouwen in ons hadden gekregen kwamen langzaam de andere problemen naar buiten. En vanuit het vertrouwen kwamen toen ook de meest logische oplossingen naar voren.

We gaven hem de ruimte om zelf zijn lessen uit te kiezen waar hij op - zelfgekozen - dagen naar toe ging. En op een gegeven moment had hij zoveel vertrouwen in ons dat hij er in toestemde op school te werken in de studieruimte en naar de lessen te gaan die hij uitkoos.

Unieke verhalen, unieke situaties

Ieder verhaal van angst voor school is (schoolweigering) is een ander verhaal. En steeds weer is het volgens mij belangrijk om de tijd te nemen voor de betrokkenen. Om het hele verhaal aan te horen en vooral present te zijn. Want voor je het weet zie je schoolweigering als iets dat gebaseerd is op een gebeurtenis in het verleden. Dat kan zomaar onjuist zijn. In dit geval was er sprake van een gezinsprobleem en zorgde de leerling er door zijn schoolweigering voor dat hij degene was die het gezin bij elkaar hield.

Het is gangbaarder om te proberen leerlingen zo snel mogelijk weer naar school te krijgen. Zeker als het kind thuis huiswerk blijft doen en de klachten van depressie, misselijkheid en angst thuis afwezig zijn. Het idee is dat er meerdere oorzaken zijn voor schoolangst maar dat de oplossing voornamelijk is: bij kop en kont pakken en hup naar school! En als je ziek thuis bent dan behandelen we je ook als ziek: in bed. Het thuisblijven zou beloond worden waardoor het gedrag in stand blijft.

Ik las ergens dat je nooit leerlingen thuis moet bezoeken om zo te proberen hen mee te krijgen naar school. Hiermee ondermijn je het gezag van ouders en bevestig je hen dat het ze niet lukt om de leerling naar school te krijgen. Dat laatste lijkt mij wat onzinnig overigens. Dat er een probleem is, is al wel bekend. En als je het gezin respectvol benaderd hoeft er geen sprake te zijn van gezagsondermijning. Sterker nog, een poging tot herstel ervan wordt ook door de kinderen alleen maar gerespecteerd. Door mijn bezoek binnen het gezin ging ik in op een hulpvraag van moeder: kom kijken en zeg wat je er van vindt! En ik ben blij dat ik het gedaan heb. We konden heel open en transparant naar elkaar uitspreken dat dit een onhoudbare situatie was en we er samen wat aan zouden gaan doen.

Ik weet nog goed dat ik als kind doodsbang was om te zwemmen en te duiken. De badmeester heeft mij een keer in het water geduwd met toestemming van mijn ouders. Hierdoor maakte ik een koprol naar de bodem van het zwembad waar ik vreselijk bang van werd. Ik klom het water uit en ben de badmeester aangevallen. En ik houd nog steeds niet van water, zeker niet van bewegende vloeren in het diepe. Achteraf bleek ik astma te hebben, wat verklaart waarom ik niet zeven meter onder water kon zwemmen en ik niet dol was op duiken.

Angst is een goede raadgever

Waarom zou je angst niet aanvaarden als een goede raadgever? Als angst veel voorkomt bij gebrek aan overzicht en veiligheid kan je toch beter dat overzicht en veiligheid vergroten in plaats van de angst groter maken? Dit hebben wij bij deze jongen gedaan door hem op deze manier aan te spreken op zijn verantwoordelijkheid iets te doen aan de situatie. Je kan thuisblijven, daar krijg je ons niet gek mee. En we hebben er alle vertrouwen in dat je over kan naar klas 5 als je goed je huiswerk maakt. Zelfs je examens zou je volgend jaar thuis kunnen maken als het moet.

Lees verder

Chiel Voerman was sociaal pedagogisch hulpverlener en tegenwoordig communicatiemedewerker en zelfstandig tekstschrijver. Hij is nu beschikbaar als interim of extern leerlingenbegeleider en denkt graag mee met vraagstukken op gebied van absentie, autisme en hoogbegaafdheid.