Nú is er kans voor meer bezieling in het onderwijs

17 april 2020

Vanwege de coronamaatregelen is er in zeer korte tijd een volledig andere manier van onderwijsgeven ontstaan. Opvallend is dat er veel aandacht is voor de didactiek van afstandsonderwijs. Online tools en tips worden gedeeld en uitgevers stellen digitale methoden beschikbaar. Leerkrachten leren werken met Zoom, Google classroom, teams, enzovoort. Alles om ervoor te zorgen dat leerlingen zo snel mogelijk vanuit huis weer aan het werk kunnen. Hoe belangrijk dit ook is, het risico is dat de pedagogische dimensie van onderwijs op de achtergrond raakt. Zorg voor de ziel van de leerling is nu meer dan ooit van belang, betoogt Gerdien Bertram-Troost, universitair hoofddocent Godsdienstpedagohiek, verbonden aan VU in Amsterdam.

Dit artikel werd op 4 april 2020 gepubliceerd in het Friesch Dagblad en is met toestemming overgenomen.

Eind augustus schreef ik voor deze krant [Friesch Dagblad, red.] een essay over de scholen die weer begonnen. Ik schreef over motivatie en de waarde van relatie. Relaties tussen leerlingen onderling maar zeker ook tussen de leerling en de leerkracht of mentor. Ik pleitte voor het belang van tijd en ruimte voor persoonsvorming in het onderwijs. Nu het gewone leven abrupt tot stilstand is gekomen en ook de scholen fysiek gesloten zijn, blijft dit pleidooi onverminderd van kracht.

Direct nadat bekend werd gemaakt dat de scholen minimaal drie weken dicht zouden gaan, is er met man en macht keihard gewerkt aan afstandsonderwijs. Wat niemand voor mogelijk hield bleek toch te lukken: in zeer korte tijd hadden verreweg de meeste scholen de primaire onderwijsprocessen die nodig zijn om kinderen thuis verder te kunnen laten werken draaiend. Hulde aan alle schoolleiders, leerkrachten en ouders die dit mede mogelijk gemaakt hebben! Aandacht voor wat deze nieuwe situatie betekent voor de docent en leerling als mens, was er in eerste instantie echter nauwelijks. Weinigen leken die eerste dagen hardop aan zichzelf en anderen de vraag te (durven?) stellen wat deze ingrijpende tijd nu voor ons en ons leven betekent. Massaal schoten we met elkaar in de actiemodus. Niet alleen de leraren op school, maar ook de ouders thuis. Meteen op zondagavond, toen weliswaar bekend was dat de scholen minimaal drie weken dicht zouden gaan maar de scholen nog niet aan ouders hadden laten weten hoe ze het onderwijs op afstand zouden gaan organiseren, werden er via sociale media door trotse ouders al ‘lesprogramma’s’, roosters en foto’s van thuisklasjes getoond. Het verbaasde mij. Waarom nu die haast?

Vele anderen hebben echter baat bij emotiegerichte coping: veel mensen hebben kortere of langere tijd nodig om stil te staan bij hoe een ingrijpende gebeurtenis, zoals het coronavirus, hun leven beïnvloedt. Tijd om te rouwen, omdat je het leven dat je leidde tijdelijk moet loslaten. Tijd om stil te staan bij de angst die je voelt vanwege de onzekerheid die het om zich heen slaande virus met zich meebrengt. Tijd ook om te bedenken hoe je met deze onverwachte situatie om wilt en kunt gaan. Kortom: tijd voor vertraging.

Tijd voor vertraging
Natuurlijk reageert iedereen anders op verandering. Ongetwijfeld zijn er mensen die die eerste dagen zeer gebaat waren bij continuïteit en doorgaan (probleemgerichte coping). Vele anderen hebben echter baat bij emotiegerichte coping: veel mensen hebben kortere of langere tijd nodig om stil te staan bij hoe een ingrijpende gebeurtenis, zoals het coronavirus, hun leven beïnvloedt. Tijd om te rouwen, omdat je het leven dat je leidde tijdelijk moet loslaten. Tijd om stil te staan bij de angst die je voelt vanwege de onzekerheid die het om zich heen slaande virus met zich meebrengt. Tijd ook om te bedenken hoe je met deze onverwachte situatie om wilt en kunt gaan. Kortom: tijd voor vertraging. En precies dát ontbreekt in onze maatschappij en ons onderwijs zo.

Op mijn bureau ligt nog de lectorale rede Bezield en bezielend onderwijs: pedagogiek van onderbreking en verbinding zoals Hester IJsseling die op 27 januari 2020 in verkorte vorm uitgesproken heeft ter gelegenheid van de publieke presentatie van het lectoraat Professionaliseren met hart en ziel aan de Thomas More Hogeschool in Rotterdam. IJsseling stelt dat er in de klas elke dag onverwachte, onvoorspelbare dingen gebeuren. Grote en kleine dingen waar je, vaak zonder dat je tijd hebt om erover na te denken, iets mee moet. Zo kun je in de klas te maken krijgen met drukke leerlingen of met leerlingen die thuis met armoede of geweld geconfronteerd worden. Ook kun je te maken krijgen met het overlijden van leerling, ouder of collega of met ingrijpende gebeurtenissen in de samenleving zoals een terroristische aanslag. Of nu dus met deze zeer ingrijpende onderbreking genaamd coronavirus, die niemand van de vele aanwezige onderwijsprofessionals op die avond in januari had kunnen bevroeden.

Met de kennis van nu is IJsselings pleidooi nog indringender. IJsseling stelt dat ‘het op momenten dat je onderbroken wordt, belangrijk is om weerstand te bieden aan je ongeduld en je hang naar controle - hoe menselijk ook - omdat die de verbinding in de weg staan’. Precies daarom is IJsseling van mening dat het belangrijk is om, in haar woorden, ‘het zekere weten te voorkomen’: ‘Het is namelijk niet ondenkbaar dat de belangrijkste dingen in het onderwijs gebeuren op het moment dat we onderbroken worden en de dingen anders lopen dan we van tevoren hadden bedacht. Wanneer er dingen gebeuren die ons eraan herinneren dat we kwetsbaarder zijn en veel minder weten en kunnen dan we onszelf en elkaar graag wijsmaken.’ Met Kelchtermans (hoogleraar in Leuven) benadrukt ze dat leraarschap gekenmerkt wordt door kwetsbaarheid.

LEES VERDER.

Gerdien Bertram-Troost is als universitair hoofddocent Godsdienstpedagogiek verbonden aan zowel de Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen als de Faculteit Religie en Theologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ze bekleedt daar de Verus-VU-Onderzoekplaats voor Levensbeschou- welijke Vorming.