Luc Stevens over Pedagogische Tact: 'De leraar is zijn eigen instrument'

6 november 2020

'Het traject pedagogische tact brengt je dichter bij je leerlingen, juist doordat je meer afstand kan nemen en in vertrouwen aan hen meer ruimte kan laten. Het resultaat is dat door zelf minder te zeggen en minder te doen, je leerlingen meer de goede dingen gaan vragen en meer gaan doen.' Emeritus hoogleraar orthopedagogiek Luc Stevens typeert het traject Pedagogische Tact. 

Het traject Pedagogische Tact grijpt direct aan op wat meestal de belangrijkste zorg van een leraar is: haar relatie met haar leerlingen. Het is terecht de eerste zorg omdat een klas pas goed functioneert en de leerlingen pas leren als die relatie goed is, niet belast met allerlei problemen van gedrag of motivatie. Het is ook het eerste waar een leerling op uit is, ook al lijkt het er soms niet op: een goede relatie met zijn leraar, zo bevestigt onderzoek. En voor leraren is het niet anders: zij kunnen hun werk pas met plezier en met resultaat doen als hun leerlingen met hen willen meedoen. Daarvoor is het traject pedagogische tact bedoeld. En dan gaan de schoolresultaten ook omhoog.

Testimonials van oud-deelnemers: 

Het traject heeft me een ruimere blik op problemen van of met studenten gegeven. Het traject leidt tot bewustwording. Ik ‘gebruik’ het dagelijks, ook als het niet helemaal loopt zoals ik zou willen. Met pedagogisch tact blijf je in gesprek met elkaar – met de leerling zelf, de leerkrachten en ouders. Het heeft het kind nodig, op dit moment? En wat kunnen wij daarin betekenen? - Irma Buiskool - van Putten

Ik ben me nóg bewuster geworden van het spanningsveld van het systeem ‘school, pedagogiek en ruimte’. Ik geef nóg minder antwoorden. Ik slaag er méér in vragen te stellen en leerlingen te helpen zelf tot inzicht te komen. In hun leren, in hun ontwikkelen en hun rol in de groepen waarin zij werken en leren binnen school. Het traject liet mij nog eens zien hoe ik school zelf heb ervaren als leerling. Ik was me niet zo bewust van hoe mijn pedagogische keuzes verband houden met mijn eigen schooltijd. Het waren juist leraren die veel ruimte boden en begeleidden (en niet zozeer leidden en doceerden) die me op het spoor naar onderwijs zetten - Pieter Snel

Het traject Pedagogische Tact geeft je een andere kijk op leerlingen en wel als persoon en als onderwerp van onderwijs, als iemand die gemotiveerd is om actief te zijn, om mee te doen. Het laat je ervaren hoezeer je werk het werk is van leraar en leerlingen samen en van leerlingen met elkaar. Het leert je de druk van de tijd en van de toets en wat je hindert in de klas opzij te zetten ten behoeve van een nog meer bewuste en opener verhouding met je leerlingen. Het traject pedagogische tact brengt je dichter bij je leerlingen, juist doordat je meer afstand kan nemen en in vertrouwen aan hen meer ruimte kan laten. Het resultaat is dat door zelf minder te zeggen en minder te doen, je leerlingen meer de goede dingen gaan vragen en meer gaan doen. Je blijft als leraar wel de richting aangeven en je weet in welke tijd je wat wil bereiken, maar je leerlingen doen het (leer)werk. Kort gezegd: door een ander soort betrokkenheid van jou, gaan jouw leerlingen zich meer betrokken voelen bij jou en bij hun taak.

Pedagogische Tact is hier het instrument en dat instrument is de leraar zelf, haar houding en haar taakopvatting. Dat wil zeggen: zij schat goed in hoe een leerling zich voelt en wat deze pedagogisch gezien nodig heeft en zij heeft hierop het goede antwoord. Dat kan in een didactische situatie zijn, maar meestal speelt het in situaties waarin gedrag en motivatie in het geding zijn. Daar doet tact zijn werk doordat de leraar zich weliswaar betrokken toont, maar zich niet door de emotie van het probleem laat afleiden, maar de leerling tot ontspanning brengt door met een vraag, opmerking, gebaar, gezichtsuitdrukking aan de leerling te laten weten dat hij de uitdaging, het verzet of de emotie van de leerling begrijpt en hem een uitweg biedt.

Dat is dan voor het moment dat het even spant. Maar ook in meer algemene zin biedt pedagogisch tactvol handelen een ontspannen klimaat in de klas met betrokken, geconcentreerde leerlingen.

Het zijn verhalen die pedagogische tact het best tot uitdrukking brengen of, meer reflectief en systematisch, de fenomenologische benadering, zoals Max van Manen die biedt.

Oud-deelneemster Linda Spin schreef er dit gedicht over (lees hier haar hele bijdrage):

Op het goede moment het juiste doen, óók in de ogen van de leerling,
een diepe betekenis en niet zomaar ‘een ding’..

Het gaat over jezelf kennen en er mogen zijn,
de ander tot je laten doordringen, zonder oordeel en zonder schijn.

Het kunnen handelen in volle aandacht,
volledig vanuit mijn eigen innerlijke kracht.

Maar ook het pijnlijke besef dat ik er dus niet altijd voor je was,
dat ik je regelmatig druk, lastig of irritant vond tijdens het college in mijn klas.

Momenten waarop jij me probeerde te vertellen waar je behoefte zat,
en wat je op dat moment dus echt van me nodig had.

Sorry, dat op zulke momenten mijn oordelen regelmatig in de weg zaten,
en ik echte aandacht voor je vanwege alle drukte te veel aan de oppervlakte heb gelaten.

Sorry, dat ik niet altijd zag wat je aan me vroeg,
en ik dan slechts handelde naar hoe jij je gedroeg.

Sorry, dat ik niet altijd hoorde wat jij van binnen riep,
en het daardoor niet altijd lukte met de band die ik met je schiep.

Vertrouwen en respect heb ik altijd voor je gehad,
maar nu, nu voel ik de emotionele betekenis die er voor je achter zat.

Luc Stevens is oprichter van NIVOZ en emeritus hoogleraar orthopedagogiek van de Universiteit Utrecht.

Meer weten over Pedagogische Tact? Op deze pagina lees je ook alle praktische informatie. De teamleider van onze opleidingen, Tjitske Bergsma, beantwoordt graag vragen over het traject: [email protected], 0343-556750.