Levensecht leren

19 september 2019

De Prinses Margriet school in Utrecht Zuilen laat zich inspireren door projectgestuurd leren, zoals dat in de jaren zeventig opkwam in Amerika. Om een beeld te krijgen van deze rijke manier van werken hebben de schoolleider en een leerkracht in 2017 High Tech High bezocht in San Diego. Deze school heeft het projectgestuurd leren tot een kunst verheven. Kinderen zitten daar op het puntje van hun stoel en levensecht leren staat centraal. Dat wilden ze ook op de Margrietschool. Afgelopen schooljaar hebben alle leerkrachten van groep 1 t/m 8 voor de tweede keer zes weken gewerkt à la High Tech High. Het doel dit jaar: projecten opzetten die van betekenis zijn en echt ergens over gaan. Noortje Wesemann-Sueters, leerkracht en MT-lid, en Alexandra Bronsveld, procesbegeleider projectmatig werken, interviewden ouders en leerlingen naar aanleiding van het Margriet Festival in april, waar de projecten gepresenteerd waren. Hoe kijken ouders naar deze totaal andere manier van werken? Welke verschillen worden er waargenomen? En wat is de impact op de leerlingen?

Tijdens het projectmatig werken staan alle activiteiten in de klas en daarbuiten in het teken van de betekenisvolle vraag en het eindproduct dat aan ouders gepresenteerd wordt tijdens het Margriet Festival. Dit jaar onderzochten de leerlingen de vragen:

• Hoe is het bij ons thuis en in de wijk (groep 1/2)?
• Wat betekent het om een superheld te zijn (groep 3)?
• Hoe houd ik de aandacht van mijn publiek vast (groep 4)?
• Wie is de baas over mijn lichaam (groep 5)?
• Hoe ziet mijn boerderij van de toekomst eruit (groep 6)?
• Hoe laat ik mijn hart voor Zuilen zien (groep 7)?
• Kunnen we ontsnappen aan kindersterfte (groep 8)?

Zes weken lang waren de kinderen met het project bezig, daarna werd de leeropbrengst in het eindproduct gepresenteerd. Er was onder meer een verkeersplein, een modeshow van superhelden, een reis door het lichaam, een oogstfeest, de documentaire ‘Hart voor Zuilen’ en een escaperoom. Ouders en andere bezoekers hoefden zich geen moment te vervelen. Maartje Janssens, wetenschappelijk medewerker bij de NIVOZ-denktank, schreef eerder een blog op platform HetKind over haar bezoek aan het festival. Wij waren benieuwd naar de ervaringen van ouders en leerlingen en hoorden verrassende dingen.

Een favoriet moment van een ouder bij groep 6 was om de blije gezichten van de kinderen te zien.

Hoge betrokkenheid
De ouders van groep 5 begonnen meteen over de hoge betrokkenheid van de kinderen: ‘Na twee uur rondleiding wilden de kinderen nog niet naar huis, terwijl hun gemiddelde aandachtspanne normaal na vijftien minuten op is!’ Ook buiten schooltijd waren leerlingen druk bezig met de projecten. Een van de leerlingen noemde als hoogtepunt het samen met een klasgenoot alles klaarzetten voordat de school begon: ‘Er was niemand die zich met ons bemoeide, we mochten alles zelf doen en zorgden ervoor dat de klas er feestelijk uitzag. Daar kreeg ik echt een fijn gevoel van.’

Er was niemand die zich met ons bemoeide, we mochten alles zelf doen en zorgden ervoor dat de klas er feestelijk uitzag. Daar kreeg ik echt een fijn gevoel van’

Een vader benadrukte dat er thuis zelfs na het project nog allerlei fictieve ideeën opborrelden.

Ook het levensechte leren sprak ouders aan. Zo hebben leerlingen in groep 5 echte organen onderzocht, zelf maagzuur gemaakt en nagedacht over leven en dood. Natuurlijk is er ook onderling gedoe tussen leerlingen en wordt er flink geworsteld met samenwerken, maar de betrokkenheid bij school is veel hoger dan wanneer methodelessen rekenen en taal centraal staan.

Er gebeurt dus van alles met kinderen. Ze raken gemotiveerd, ze vergroten hun kennis over een bepaald onderwerp, worden op sociaal-emotioneel vlak uitgedaagd en moeten goed nadenken over hoe ze dat wat ze leren willen presenteren. Een van de ouders vat de gelaagdheid van deze methodiek mooi samen: ‘Dat facet van nadenken, hoe vertel je nou aan het einde van het project alles wat je hebt gedaan? Dat is een heel belangrijk onderdeel van deze manier van onderwijs. Ze moeten het dus eens worden en ze moeten een beeld maken van wat een bezoeker ziet, hoe kijkt een ander, hoe vertel ik wat ik geleerd heb aan een ander? Dat is een hele moeilijke vaardigheid.’

Trots
Het zelf aan het werk moeten en iets maken wat door anderen bekeken of gedaan gaat worden maakt trots. Ouders zagen dit bij hun kinderen, maar de leerlingen lieten het ook zien in de gesprekjes met ons. Stalend van oor tot oor vertelde een leerling: ‘Dat iedereen klapt voor je als je het eindelijk hebt gedaan [het toneelstuk]. En als je heel hard gewerkt hebt, heb je applaus verdiend.’

Een moeder zag veel enthousiasme bij de kinderen: ‘Voor de documentaire Hart voor Zuilen moesten de leerlingen zelf filmen en editen. In het groepje waren verschillende meningen, maar ze kwamen er samen uit en waren trots. Op de dag dat we bij het Vorstelijk Complex (theaterzaal in Zuilen waar de primaire van de film gehouden werd) kwamen was het alleen maar: “Mama, mama kom je?” De kinderen wilden de documentaire heel graag aan hun ouders laten zien. Dat zag je bij alle kinderen.’

Naast trots waren we benieuwd wat leerlingen nog meer een goed gevoel gaf. De antwoorden op deze vraag liepen uiteen. Een leerling uit groep 4 vond het lief van het publiek dat het zo stil was tijdens het toneelstuk, want op die manier konden ze alles beter uitleggen. In groep 7 vonden ze het toch best een beetje raar, eng en leuk om voor publiek te staan, dat gaat kijken naar iets wat jij hebt gemaakt. Een documentaire maak je tenslotte niet iedere dag. ‘Het is echt speciaal.’ En tot slot voelde een leerling uit groep 8 zich een echte juf op het moment dat ze tijdens de koningsspelen voor kleuters de toegang regelde.

Wat een bezoeker heeft geleerd door de escape room: ‘doorzetten, NIET opgeven of ongeduldig/ gefrustreerd raken als het even niet lukt’

Anders leren
Uiteraard waren we benieuwd wat leerlingen leren van deze aanpak. Een ouder zei: ‘Het is een andere manier van leren, ze zijn onbewust bezig met leren. De kinderen hebben niet door dat ze met rekenen en taal bezig zijn.’ De geïnterviewde leerlingen zijn het erover eens dat het nieuw is wat ze doen en dat je dingen doet die je normaal niet op school doet; fietsen door de wijk, filmpjes maken in de wijk, een escaperoom vormgeven en bouwen, praten met een editor, op kleine kinderen passen tijdens een zelfontworpen koningsspelenparcours voor kleuters, bij de boer op bezoek gaan, zelf kaas maken met de klas en die vervolgens opeten. En misschien nog wel het meest belangrijke, je bent samen aan het werk. Je maakt dingen die kunnen mislukken en dan probeer je het opnieuw. Een leerling uit groep 5 zei: ‘Je moet niet zeggen “ik kan het niet”, want als je het probeert en gewoon doet dan kun je het toch. Het hele project gaat eigenlijk om samenwerken.’

De leerlingen benadrukten in hun antwoorden ook het contrast tussen methode-onderwijs en projectmatig werken. In wat ze zeggen klinkt duidelijk door dat er meer van ze verwacht wordt. Zo zei een leerling: ‘Je moet aan veel meer dingen denken. Want als je uit het boek werkt, staan de dingen al in het boek en hoef je alleen maar de som uit te rekenen. Bij het project moet je echt van alles doen. Je denkt meer na over wat je moet doen.’

Ouders zeggen over de documentaire Hart voor Zuilen dat het een prachtige documentaire is, waarin zij veel nieuwe dingen hebben gehoord, terwijl zij er toch al 15 jaar in Zuilen wonen

Levensecht en van betekenis
Dat wat je maakt ‘echt is’ en betekenis heeft hoorde we ook terug in de verhalen van ouders en leerlingen. Zo hebben de leerlingen van groep 7 tijdens het maken van de documentaire les gehad in ‘editen’, aangezien zij de gehele documentaire zelf gingen maken. Een moeder vertelde dat haar man thuis al hun filmpjes aan het digitaliseren is. Haar zoon kijkt over zijn schouder mee en zegt: ‘Ik heb geleerd dat je recht moet filmen, hier hebben jullie veel te veel bewogen met de camera. Dit kan weg, want het is niet interessant.’ Normaliter praat haar zoon thuis niet veel over school, maar nu is hij echt een expert geworden in het maken van een eigen documentaire. Ondanks dat het project al enige tijd is afgerond, blijft haar zoon het veel hebben over editen en filmen.

Op onze vraag aan ouders hoe de projecten nog meer betekenis kunnen krijgen worden direct allerlei ideeën geopperd. Ouders zien de projecten meteen voor zich en het koppelen van projecten aan maatschappelijke thema's vinden ze heel voor de hand liggend. Daarbij denken ze bijvoorbeeld aan thema’s die volgens hen leven bij de leerlingen, zoals de dood, oorlog en milieu. ‘De kinderen zien namelijk veel op internet en hebben het besef dat alles met alles verbonden is. Een bosbrand in Californië is niet iets wat ver weg gebeurt, maar heeft te maken met klimaatverandering. En daar hebben we allemaal mee te maken.’

Stap voor stap
De antwoorden op onze vragen van leerlingen en ouders hebben ons verrast. Het neerzetten van deze projecten is een hele klus en vraagt veel van de leerkrachten, maar het resultaat mag er zijn.

De Margrietschool is van plan om volgend jaar verder te bouwen aan het projectgestuurd leren. Leerkrachten gaan weer aan de slag met een ontwerp, werken vanuit eigen creativiteit en passie, verbinden deze aan wat er leeft in de klas en geven met de klas een betekenisvol eindproduct vorm. Het werken op deze manier is nooit af en kan steeds verdiept worden, zodat het leren stap voor stap nog meer van de leerlingen wordt. Want als wij één ding geleerd hebben van de gesprekken, dan is het dat leerlingen het fijn vinden om verantwoordelijkheid te dragen. Dat geeft ze een competent en trots gevoel en zo krijg je ze op het puntje van hun stoel.

Alexandra Bronsveld begeleidt als trainer en adviseur scholen in het primair en voortgezet onderwijs bij professionaliseringstrajecten en innovatie. Noortje Wesemann-Sueters is werkzaam als leerkracht en bovenbouwcoördinator op de Prinses Margrietschool te Utrecht.