‘Leren laat zich niet afdwingen’ en nog negen fundamentele principes bij start van schooljaar

19 augustus 2016

Onderwijs heeft een triadische structuur. Altijd zijn de volgende drie elementen in het spel: de leerling, de leraar en de lesstof. In het denken over onderwijs voerden de afgelopen maanden met name de woorden ‘lesstof’ en ‘curriculum’ de boventoon ten koste van die van ‘leraar’ en ‘leerling’. Op de drempel van het nieuwe schooljaar delen VO-docenten Liesbeth Breek en Simon Verwer tien fundamentele principes met betrekking tot ‘leren’, vertaald uit het werk van de Franse pedagoog Philippe Meirieu.

Volgens Meirieu – lees vooral zijn laatste boek Pedagogiek: de plicht om weerstand te bieden en dit artikel - draait alles in het onderwijs om de dialoog tussen leraar en leerling. Door een dialoog waar kansen geboden worden om lesstof te doordenken, worden het kind en de wereld bij elkaar gebracht. Heeft deze dialoog de vorm van een verbond tussen leraar en leerling, dus van een gezamenlijke intellectuele onderneming, dan zal het de leerling toegang geven tot de wereld en helpen om in deze wereld als subject te verschijnen.

Dit ‘verschijnen als subject’ gebeurt pas, volgens Meirieu, als de leerling de lesstof die de leraar aanreikt ook daadwerkelijk oppakt en de moed toont om hiermee aan de slag te gaan. Deze weg van overdracht heeft dus altijd iets magisch en is bepalend of een leerling tot leren komt of niet.

Niet altijd is er sprake van een socratische dialoog wanneer ‘de wil om te onderwijzen’ en ‘het verlangen om te leren’ samenvallen. Leren laat zich nu eenmaal niet afdwingen; degene die onderwezen wordt, moet wel willen. Juist hierin ligt de uitdaging van ons vak. Want hoe hen te onderwijzen die niet willen en weerstand bieden? Het beroep van leraar kun je dan ook alleen uitoefenen als je geeft om je leerlingen én om je vak en via vertrouwen en bemoediging een gelukkige ontmoeting tussen beide - het kind én de lesstof - laat ontstaan. Goed onderwijs is gestoeld op deze dialoog waarvan de motor de liefde voor het kind is. En deze liefde voor het kind gaat volgens Meirieu altijd samen met de liefde voor de wereld.

LEREN

1. Leren laat zich niet afdwingen….en niets geeft toestemming leren op te leggen aan wie dan ook.


2. Leren vindt, voor iedereen, plaats op eigen initiatief en vereist de moed om te beginnen.


3. Iedereen leert met een strategie die hem of haar eigen is, maar die niet als zodanig vaststaat: de strategie kan gewijzigd en verder ontwikkeld worden door opgedane ervaringen.


4. Juist omdat leren moeilijk is, is het belangrijk om een stimulerende omgeving te scheppen en iedereen handvatten aan te reiken die behulpzaam kunnen zijn.


5. Onderzoek afkomstig uit leerpsychologie en didactiek kan, door middel van het observeren van optimale leeromstandigheden, in staat stellen om onderwijspraktijken te scheppen. Deze onderwijspraktijken kunnen van nut zijn door rekening te houden met het willekeurige van persoonlijke en sociale situaties maar kunnen nooit de plaats innemen van de vrijheid van het lerende subject.


6. Het is onmogelijk om vorm en inhoud te scheiden: er bestaat geen leermethode die zonder inhoud kan bestaan, net zo min als er inhoud bestaat die zonder methode verworven zou kunnen worden.


7. Het is onmogelijk om het cognitieve en het affectieve te scheiden: leren veronderstelt werken aan het zelfbeeld en iedere vorm van kennisverwerving heeft noodzakelijkerwijs een herschikking van gevoelens tot gevolg.


8. Het is onmogelijk om het individuele en het sociale te scheiden: niemand kan helemaal alleen leren en de manier waarop iemand leert, laat altijd een opvatting van sociaal vermogen, van verhoudingen tot weten en kunnen zien.


9. Omdat leren zich verrijken en vooruitgaan betekent, betreft leren ook altijd de gegeven werkelijkheid overstijgen en de sociale orde verstoren, waarin iedereen een definitief toegewezen plek zou hebben.


10. Iedereen kan leren en niemand kan ooit voor een bepaald persoon besluiten dat leren definitief onmogelijk is.

Leren betekent het menselijke in de mens vormen en toegang krijgen tot de veelzijdigheid van een cultuur die gestalte krijgt wanneer een mens weigert om ‘de Ander’ te beteugelen, maar besluit om zich, samen met die ander, te voegen in een geweldloze uitwisseling.

Liesbeth Breek is docente Frans en onderwijsontwikkelaar op een middelbare school in Alkmaar. Dit artikel is geschreven n.a.v. het bezoek dat de Franse pedagoog Philippe Meirieu bracht aan Nederland. Op 4 april was er een seminar in Driebergen, ter gelegenheid van de presentatie van de vertaling (door Simon Verwer) van zijn boek ‘Pédagogie: le dévoir de résister’, in het Nederlands vertaald als ‘Pedagogiek: de plicht om weerstand te bieden.’

Simon Verwer opereert onder meer onder de naam Denkfiguren, samen met Eke Rebergen. Hij is  onder meer docent logica & argumentatieleer en Grote Denkers op het Hyperion Lyceum in Amsterdam.