‘Je kunt je wil niet opleggen aan de natuur. Aan kinderen evenmin’

22 april 2021

Sinds afgelopen maart is Aziza Mayo directeur onderzoek & ontwikkeling bij NIVOZ. ‘Ik zie een lemniscaat voor me, van waaruit we - wat we als instituut doen - tegen het licht houden. Waarbij het ontwerp in beweging is. En we almaar kijken of de uitlijning die ontstaat, afstemt met ons handelen voor wie we er beogen te zijn: voor de leerkracht en de schoolleider, om bij te dragen dat die in zijn of haar kracht is.’ Een gesprek over rechtvaardigheid en armoede, over het eigen kompas, ‘t strand en vogels. Over ‘n liefdevol mens zijn.

Naar eigen zeggen maakte ze een paradigmaverschuiving door van onderzoek zien als ‘doel op zich’ naar ‘instrumenteel, dienstbaar voor de onderwijspraktijk’. Aziza: ‘Het is niet gemakkelijk om vanuit onderzoek de vertaalslag te maken naar de praktijk. Tijd, wil en instrumentarium spelen daarbij een rol. Ik realiseerde me dat het echter een opdracht aan ons onderzoekers is om, als je onderzoek doet, dit ook te ontsluiten voor de praktijk. Zodat  het kan gaan bijdragen aan het zorgvuldig pedagogisch en didactisch handelen in de klas.

Deze verschuiving betekende ook een andere rolopvatting in mijzelf, van mijn handelswijze als onderzoeker, van daadwerkelijk perspectief innemen in die onderwijspraktijk. Het leidde tot gesprekken met onderwijsprofessionals die bijzonder waardevol zijn. En helder werd dat onderzoek en praktijk complementair zijn. Juist dat laatste is de opdracht van NIVOZ, waarbij we almaar organisch zoekend zijn naar de uitwerking daarvan. Want: Hoe doe je dat dan? De vertaalslag maken. Complementair zijn. ‘Wil je hiervoor met ons op avontuur?’ vroegen ze me vanuit NIVOZ. ‘Ja!’ was mijn antwoord.

Ik leerde NIVOZ in 2014 kennen door Robert Viëtor, destijds directeur van de faculteit Educatie van Hogeschool Leiden, die mij als lector bij het lectoraat Waarde(n) van Vrijeschoolonderwijs aannam. ‘De NIVOZ-pagina moet je tot je homepage-pagina maken’, gaf hij mij op m’n eerste werkdag aan. Ik verdiepte me in de link, las er meer over het werk van Gert Biesta en schreef me in voor alle Onderwijsavonden. Nader kennis maakte ik met NIVOZ dat jaar tijdens de masterclass ‘Education and Values for Sustainability: Teaching What Really Matters’van Earth Charter. De Nivoz’ers en ikzelf bleken dezelfde waarden te hechten aan wat belangrijk is in onderwijs. Luc verzorgde tijdens die masterclass, de duur was een week, ook een avond. Ik kende hem al wel vanuit mijn studie pedagogiek en vond toen al inspirerend wat hij zei, en durfde te zeggen tegen de gangbare opvattingen in: het kind staat centraal in het onderwijs en niet het systeem.

Iemand die positie inneemt tegen het heersende denken, dat vond ik gedurfd. ‘Wat heeft het kind nodig, op dit moment, om te kunnen ‘zijn’, te ontwikkelen?’ Het resoneerde met de meer pedagogische blik van mijn moeder, van het Vrijeschoolonderwijs dat ik had genoten, maar niet die van de wereld van het pedagogisch onderzoek die ik kende. Het bood een uitnodiging om ook in mijn werk nadrukkelijk het perspectief op de wereld, op samenleven te laten klinken dat ik als mens heb. Waardig, duurzaam, rechtvaardig. Het sprak me aan.

Met mijn armen wijd, met mijn handen open stond ik eens tussen hen beiden in, voor de klas.

Zoals ik ben en waarvoor ik sta
Er was een moment op de basisschool. Ik was misschien negen jaar. Er zat een jongen in mijn klas, die kwam uit een ingewikkelde thuissituatie. Vader was afwezig, moeder psychisch ziek, er was sprake van verwaarlozing. Zijn gedrag was ingewikkeld. Dat gedrag werd bepalend voor het beeld van die jongen, dat kreeg waarde in de klas, dat definieerde hem. En als er iets gebeurde dat niet werd gewaardeerd door de leerkracht dan kreeg hij de schuld. Ik vond dat zo onrechtvaardig. Ik kon het voelen tot in het diepst van mijzelf. Met mijn armen wijd, met mijn handen open stond ik eens tussen hen beiden in, voor de klas. ‘Dit is niet eerlijk,’ zei ik. Ik organiseerde protesten tegen hoe er met deze jongen werd omgegaan. Dat je als volwassene een stukje dat iemand van zichzelf laat zien, vastzet - en daarop jouw gedrag volledig afstemt. Ik vond het zeer onrechtvaardig.

En dat werd naarmate ik ouder werd alleen maar erger. Ik was een behoorlijk lastpost die wel goed werkte en meedeed in de groep, maar niet alles over m’n kant liet gaan. En dat was ook zo op de middelbare school. Sommigen vonden het leuk, anderen wisten niet goed hoe ermee om te gaan. Het is voor mezelf ook niet altijd even makkelijk die houding, het is soms ingewikkeld om je dan ergens thuis te voelen. Op de Hogeschool voel ik dat wel, en bij NIVOZ ook. De vraag bij beiden is juist of ik mee wil doen, gewoon zoals ik ben en vanuit dat waarvoor ik sta.

Zelf kom ik ook uit een ongewone thuissituatie. Mijn Amerikaanse vader was beeldend kunstenaar, mijn Nederlandse moeder schreef gedichten en verhalen. Ik was de oudste van drie en groeide op in een kraakpand met kunstenaars. Het leven daar was best extreem in vergelijking met dat van veel van mijn klasgenootjes. We groeiden op in financiële armoede, met een moeder die halverwege de maand huilde dat het geld op was. Maar er was ook veel warmte en een grote culturele en intellectuele rijkdom. ‘Dit ga ik later anders doen’, daar was ik me als kind al van bewust. ‘Mij gaat het niet gebeuren dat ik met kinderen halverwege de maand zonder inkomsten zit’. Ik wilde goed voor mezelf kunnen gaan zorgen maar ook vanuit betekenis voor anderen. Iets met kinderrechten, internationaal humanitair recht. Ik ging rechten studeren in Maastricht. Op de European Law School zat ik in een klein klasje met kinderen uit diplomatengezinnen, vooral tijdens de vrijdagmiddagborrels als de gesprekken bijvoorbeeld gingen over vakanties en hoe we waren opgegroeid ervoer ik dat ik ‘anders’ was. Mijn vader, toen 69, ik was 19, was ernstig ziek en overleed. Een heftige tijd volgde. Ik droeg veel verantwoordelijkheden en ervoer de zwaarte van het verlies waardoor ik na ging denken over wat ik nu werkelijk belangrijk vond in mijn leven. ‘Wat doe ik over tien jaar? Ben ik dan gelukkig met mijn rechtenstudie?’ Mijn antwoord was ‘nee’. Ik las als kind de boeken ‘De kostschool van meneer Beer’ van Louisa May Alcott. En het beeld daarvan, van kinderen die geen thuis hebben een huis bieden, daar wilde ik ‘iets’ mee. Het werd de studie pedagogiek aan de UvA in Amsterdam.

'Geen ouders meer hebben, betekent ook nieuwe ruimte voor jezelf.'

Ze is er nooit ‘niet’
Gelukkig, mijn moeder is er nog, bedacht ik me toen mijn vader was overleden. Het ergste is als zij er ook niet meer is. Mijn moeder overleed jaren later, in 2016 . Ze was korte tijd ernstig ziek en liet vol vertrouwen en nieuwsgierigheid het leven los. En dan kom je tot nieuwe inzichten. Dat mijn moeder me zoveel meegaf dat ze er nooit ‘niet’ is. En geen ouders meer hebben, betekent ook nieuwe ruimte voor jezelf. Je kunt echt je eigen weg gaan. Voorheen was mijn moeder een deel van mijn kompas, nu ben ik het van mijzelf. Dat geeft mij ook kracht, vrijheid. Je neemt daarmee alle verantwoordelijkheid op je.

Ontwerp-reflectie-herontwerp
NIVOZ. Voor mij was het een gerenommeerd instituut. Ik was er zelfs een beetje van onder de indruk, keek er ook wel een beetje tegenop. Een intellectueel stimulerende context, maar ook abstract en theoretisch, en die laatste twee, ja, daar houd ik van. Ik ben dol op theorie en op abstracties. Het initiatief van het Whole Child Development-programma was de aanleiding om nog nader kennis te maken. Misschien kon ik daarin een rol spelen? We begonnen met het opstellen van de onderzoeksaanvraag voor het project, en dat was het begin van de echte ontmoeting. We werken vanuit dezelfde waarden: vertrouwen, het goede doen, rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid en diep respect voor de menselijke waardigheid. Je wil de ander ‘heel’ laten. Je wil bijdragen aan ontwikkeling zonder dat het eigene afgebroken wordt. En ook, alles is met elkaar verbonden, zie het als geheel, niet als losstaand. Dat is je kleur.

Bij het NIVOZ word ik uitgenodigd om vanuit mijn hart en mijn hoofd in diepe verbondenheid samen te werken. In alles maak je deel uit van een team.  Met elkaar kun je meer bereiken en is het leuker dan in je eentje. Het is te gek om met elkaar te kunnen leren, door anderen te worden ontregeld, vragen te krijgen die je niet verwacht - waardoor onderbrekingen in vanzelfsprekendheden ontstaan. Met het hoofd en hart stellen we de pedagogische opdracht centraal, het geweten van NIVOZ. ‘Doen we de kernopdracht goed?’ Dit vraagt om toetsing. Er zijn nu vormen voor, maar misschien moeten we iets meer onderzoekmatig werken met elkaar? Ontwerp-reflectie-herontwerp inbrengen? Ook voor de trajecten, de werkgroepen, voor alles dat we doen? Waarbij ik een lemniscaat voor me zie, van waaruit we - wat we als instituut doen - tegen het licht houden. Waarbij het ontwerp in beweging is. En we almaar kijken of de uitlijning die ontstaat, afstemt met ons handelen voor wie we er beogen te zijn: voor de leerkracht, om die in zijn of haar kracht te zetten. Doen wij dat? Dat is de vraag ook die we ons moeten stellen bij het ontwikkelen van het Expertisecentrum Grootstedelijke Pedagogiek in samenwerking met de EUR. Dragen we bij aan voortdurende professionalisering? En hoe kunnen we dat almaar nog beter vorm geven? Voor NIVOZ is de grootstedelijke context, die we daarbij insluiten, ook best een nieuw onderwerp. De uitnodiging om de pedagogisch opdracht centraal te stellen voor kinderen die met tegenspoed en armoede te maken hebben, vind ik hoogst belangrijk.

Ritme van het leven
De zee in de buurt was wezenlijk voor mij als kind. Ik groeide op in Bergen aan Zee, was geen makkelijke slaper en elke avond, ik was acht, negen jaar, liep ik in m’n uppie over het strand. De plek waar het vaste en beweeglijke elkaar ontmoeten. De lucht boven de zee, het zeewater zelf, het oneindige in mogelijkheden dient zich daarin aan. Je bent je bewust van het grotere dat er is en van je eigen kleinheid ook. En tegelijkertijd sta je op vaste grond, kijk je ernaar en zet je je voetafdrukken in het zand.

Ik ben behoorlijk druk in mijn hoofd, denk veel en op het strand kun je zíjn in het moment met de natuur. Je kunt je de grote vragen stellen, maar ook gewoon het zand tussen je tenen voelen, luisteren naar het rollen van de golven, het roepen van de meeuwen. Je verliezen in de pracht van een sterrenhemel boven je.. Ik werk nu veel vanuit een tuinhuisje midden in het groen. Daar voel je steeds de verbinding met het ritme van het leven, van ontluiken en opbloeien. De schoonheid ervan ontroert me blijvend. Je leert de verschillende vogels zien en kennen, ontdekt hun eigenheid. De IJsvogel, die langskomt in razendsnelle vlucht en soms daar bij het water neerstrijkt. Mijn hart maakt iedere keer een sprongetje als ik dat zie, ik laaf me aan die schoonheid; het geeft me lucht.

'Als moeder probeer ik mijn kinderen te helpen om te leren zich te verhouden tot de teleurstellingen en daarbij de schoonheid en waarde van het leven te blijven zien en voelen.'

Oordeelsvorming
Het leven is prachtig maar ieder wezen krijgt ook met pijnlijke ervaringen te maken in zijn of haar bestaan. Als moeder probeer ik mijn kinderen te helpen om te leren zich te verhouden tot de teleurstellingen en daarbij de schoonheid en waarde van het leven te blijven zien en voelen. Daarin ben ik zoekend, ga ik soms ook onderuit maar dat is oké, ook omdat Cris, mijn partner, daarin naast me staat. Het kost ons als ouders best veel inspanning, maar telkens herpak  je jezelf en zie je opnieuw dat wat belangrijk, mooi en waarachtig is. En probeer je ook de blik van je kind daar op te laten richten. Als pedagoog ben je voortdurend met oordeelsvorming bezig. Het is niet iets lichtzinnigs. Het is niet impulsief, maar doordacht, afgewogen, reflectief. De lichte, speelse kant, van humor en relativering vind ik veel ingewikkelder, en die is juist ook heel belangrijk. Daar moet ik bewust ruimte voor maken.

De natuur gaat door, je wil kun je er niet aan opleggen. Aan kinderen evenmin. Dat vraagt van ons  opvoeders om het bieden van vrijheid, richting geven en begrenzen. We moeten hen vanuit het grootst mogelijke respect helpen hun weg te vinden.’

Aziza (46), ’n schets..

Lievelingskleur?
Yves Klein blauw

Lievelingsbloem?
Clematis

Lievelingsdier?
IJsvogel

Lievelingsland?
De wereld

Mooiste boek?
Duizenden…

Mooiste lied?
‘Simple gifts’ van Yo-Yo Ma en Allison Krauss

Grootste geluk?
’s Morgens in bed knuffelen met Isae (8), Noa (11) en Cris

Grootste verdriet?
Overlijden van m’n ouders, maar ook weer niet

Grootste droom?
Onze kinderen hun eigen weg te zien vinden in het leven

Wat wens je de wereld toe?
Meer ruimte maken voor wat we nog niet weten, en dat als waarde gaan zien. Zachtheid en compassie naar onszelf en tegenover anderen.

Wat wil je later worden?
Wijs

 

Aziza, ‘staccato’ over enkele NIVOZ-principes: ‘Alsof je ten dans wordt gevraagd…’

Iedereen is toegerust voor zijn of haar eigen ontwikkeling.
‘Ja, maar niet zonder meer. We hebben daarvoor de ontmoeting met de ander nodig.’

Je moet de ruimte krijgen om te laten zien wat je kan, en die ruimte ook benutten.
‘Niemand anders kan voor je laten zien wat jij kan. Je moet wel bereid zijn een stap naar voren te zetten. De uitnodiging daartoe is belangrijk. Het is een dans, alsof je ten dans wordt gevraagd door de wereld.’

Persoon en professie kunnen niet worden gescheiden.
‘Ik zou niet weten hoe dat te doen.’

Zonder relatie geen prestatie.
‘Alles begint met de ontmoeting, van daaruit de relatie en samen bouwen.’

Het belang van een heldere en gedeelde missie.
‘Oef, bij ‘missie’ denk ik aan een reclamebureau. Ik gebruik liever het woord ‘intentie’, daarbij gaat het voor mij over mogelijkheden, meer dan uitgekristaliseerde doelen en is nog de mogelijkheid om te veranderen.’

Meer lezen over Aziza Mayo:

# www.nivoz.nl/nl/aziza-mayo-bij-nivoz-als-directeur-onderzoek-ontwikkeling

# www.hsleiden.nl/over-hl/profiel/lector-in-de-schijnwerper/aziza-mayo/ik-vaar-mijn-eigen-koers-maar-wel-in-verbondenheid

# Aziza Mayo over de waarde(n) van de Vrije School op Spotify