Inleiding Onderwijsavond met Milio van de Kamp: 'Verschil maken door het verschil te zijn'

25 februari 2025

Farida Yahyaoui verzorgde een heldere en persoonlijke inleiding op de onderwijsavond met Milio van de Kamp, op woensdag 12 februari 2025. Farida werkt als wetenschappelijk medewerker voor stichting NIVOZ, waarbij zij haar jarenlang opgebouwde ervaring en expertise meebrengt om de verbinding tussen wetenschap en praktijk te leggen.

Vanavond zitten we voor de vierde keer samen rondom ons jaarthema ‘Verkeerd verbonden – over hoe we elkaar weer kunnen vinden’. De afgelopen onderwijsavonden hebben we vanuit verschillende perspectieven stilgestaan bij de betekenis van verbinding en de implicaties van de aanwezigheid én de afwezigheid ervan.

De gastsprekers van de voorbije onderwijsavonden brachten niet per se goed nieuws als het gaat om de vraag waar we nu als samenleving staan in relatie tot elkaar en in relatie tot de wereld, de natuur en de systemen die we ooit hebben ingericht en nog altijd inrichten en die nu groter lijken te zijn dan wijzelf. We hebben stilgestaan bij de vele crises en hoe de wisselwerking tussen deze crises de toch al grote dreiging voor onze leefwereld en die van onze jongeren nog eens extra vergroot. We hebben het gehad over hoe we onszelf er als mens, maar ook zeker als onderwijsprofessional vaker dan we willen op betrappen dat we handelen als een soort verlengstuk van een systeem. Een systeem waarvan we inmiddels weten dat – voor zover het werkt – het slechts voor een beperkte groep mensen werkt. Ook kregen we de ontluisterende boodschap dat – ik citeer Kees Klomp – “we niet vóór het ravijn staan, maar dat we er al in zijn gevallen.” 

Een gevoel dat het zo niet langer kan. Een gevoel dat het anders móet.

Een pittige boodschap, dus ik kan me goed voorstellen dat jullie je afvragen waarom ik deze avond niet wat optimistischer begin. Wat hoopvoller. Ik kies daar bewust niet voor. Niet omdat ik jullie en mezelf geen zorgeloze avond toewens, maar omdat er grote veranderingen in ons denken en in ons handelen nodig en noodzakelijk zijn. De ervaring leert dat de actiebereidheid die daarvoor nodig is vrijwel altijd gestoeld is op een gevoel van urgentie. Een gevoel dat het zo niet langer kan. Een gevoel dat het anders móet. Ik wens ons allemaal dan ook een avond waarin we dat gevoel gaan ervaren, en dat we straks naar huis gaan en misschien even wakker liggen – sorry – om daarna te overdenken wat wij binnen onze eigen invloedsfeer kunnen doen om de verandering die wij in de wereld willen zien, te belichamen en te zijn.

Kort gezegd: verschil maken door het verschil te zijn. 

Dat klinkt wellicht als een grote opdracht, maar – en nu kom ik toch bij het wat hoopvollere geluid van onze voorbije gastsprekers – het kan en mag ook in het klein. Het kan iets zijn dat je zegt of doet waarmee je bouwt aan een relatie met je leerlingen, je studenten, je collega’s en je medewerkers. Het kan door voorbij de muren van je school te kijken en je ogen te openen voor andere professionals in bijvoorbeeld het jongerenwerk die samen met jou rondom onze jongeren heen kunnen staan. Of als je iets meer activistisch bloed in je lichaam hebt: door samen met gelijkgestemden het systeem dat je wenst, voor te leven binnen je school of daarbuiten. Kort gezegd: verschil maken door het verschil te zijn. 

Om langzaam naar het thema van vanavond te bewegen, wil ik graag een anekdote met jullie delen. Een anekdote waarvoor ik jullie meeneem naar vorige week maandagnacht. En dat lijkt misschien een vreemd moment van de dag voor een anekdote, maar in de nachten ontstaan bij mij helaas vaak en tegen wil en dank vele inzichten. Zo ook vorige week maandagnacht toen onze jongste dochter, Djennah, van bijna 2,5 jaar net als bijna het hele gezin geveld was door de griep. Ze had hierdoor een vervelende hoest en wilde dus regelmatig een slokje water.

Ergens in de nacht riep ze dan ook om water en ik bracht haar een beker water. Het was een hele handige anti-lek beker, die ik dus in theorie heel gemakkelijk bij haar in bed zou kunnen plaatsen, zodat ze de beker de hele nacht lang binnen handbereik zou hebben. In theorie, want het was mij door Djennah absoluut verboden om de beker in het bedje te laten. Pertinent verboden. En zo ontstond een werkelijkheid die het leven zoveel moeilijker maakt dan het is. Ook of vooral voor degenen die helemaal niets over die werkelijkheid te zeggen hebben, zoals ik die die maandagnacht wel vijf keer heen en weer liep met een beker water in de hand.  

Jullie begrijpen: ik was weliswaar doodvermoeid, maar had wel alle tijd van de wereld om te filosoferen en ik vroeg me af: hoeveel van die werkelijkheden zijn er wel niet? Werkelijkheden die het leven zoveel moeilijker maken dan het is? Ik heb geen flauw idee natuurlijk, maar wat ik wel weet is dat we het vanavond ook over zo'n werkelijkheid gaan hebben. Een werkelijkheid die geen natuurwet is, maar een keus in hoe we naar mensen kijken en hoe we ze waarderen: de dominante norm. Een werkelijkheid die het leven zo veel moeilijker maakt dan het is. Een norm die het vooral moeilijker maakt voor degenen die er helemaal niets over te zeggen hebben. 

Op wat het betekent om gemarginaliseerd te zijn kan ik ook niet meteen een hapklaar antwoord geven, misschien wel omdat er geen éénduidig antwoord is.

Wat betekent het om niet binnen die norm te passen, om gemarginaliseerd te zijn? En hoe kunnen wij het verschil maken – het verschil zijn – voor mensen, jongeren, leerlingen, studenten en collega’s die niet binnen de kaders van de dominante norm vallen? Op deze laatste vraag hoop ik vanavond in gezamenlijkheid en geïnspireerd door Milio tot een antwoord of antwoorden te komen. Op wat het betekent om gemarginaliseerd te zijn kan ik ook niet meteen een hapklaar antwoord geven, misschien wel omdat er geen éénduidig antwoord is. Wel kan ik vertellen hoe het is om mij te zijn. Marokkaans en islamitisch en daarmee dus ook veroordeeld tot de marge van de samenleving. 

Ik kan vertellen hoe het is om een ruimte binnen te lopen en er rekening mee te moeten houden dat sommigen jou daar niet willen hebben, omdat je daar niet hoort. Volgens hen. Ik kan vertellen hoe alles in mij zich ertegen verzet dat islamitische ouders er steeds vaker voor kiezen hun kinderen niet-islamitisch klinkende namen te geven, om hun kansen in de Nederlandse samenleving te vergroten. Maar ook: hoe alles in mij dat begrijpt.

Ik kan vertellen hoe het is om een keer iets verkeerds te doen of te zeggen en bang te zijn dat dit een weerslag heeft op alle anderen die op jou lijken. Ik kan vertellen hoe het is om vaker een collectief, dan een individu te zijn. Ik kan ook vertellen hoe het is om je bij iedere ontmoeting af te moeten vragen of en welk vooroordeel de ander over je heeft. Dat van de onderdrukte en weinig intelligente vrouw? Ziet hij of zij een aanhanger van terrorisme in jou? Of een antisemiet?

En terwijl, of misschien nog voordat je jezelf dit afvraagt, voel je dat het jouw plicht is om deze vooroordelen weg te nemen – en dat allemaal met een glimlach. Want doe je het niet met een glimlach, maar met andere heel goed te begrijpen emoties, dan bevestig je weer een ander vooroordeel. De cirkel voelt soms eindeloos.  

Vooroordelen zijn ook onze gastspreker van vanavond, Milio van de Kamp, niet onbekend. In zijn boek ‘Misschien moet je wat lager mikken’ heeft Milio het over de dominante normen en hoe deze hem, als kind waarvan de wieg in armoedige en andere moeilijke omstandigheden stond, voortdurend in de weg hebben gestaan. Ook in het onderwijs en niet alleen in de tijd dat hij nog leerling en student was, maar ook in het nu als universitair docent. Vanavond deelt Milio vanuit zijn ervaring als mens, maar ook vanuit zijn kennis als socioloog zijn verhaal met ons. 

Lees hier meer terug over de Onderwijsavond met Milio van de Kamp:

• Verslag van Karien Verhappen,onderwijskundige en werkzaam bij Globi: "Kansenongelijkheid mag geen keuzemodule zijn: we moeten het centraal zetten in het onderwijs"
• Verslag van NIVOZ-eindredacteur Joyce van den Bogaard: Onderwijsavond met Milio van de Kamp over kansenongelijkheid stelt ons voor de keus: durven we te gaan voor fundamentele verandering?
• Interview met Milio in aanloop naar de avond: 'Verbinding vanuit radicaal inlevingsvermogen als startpunt voor het bevragen van machtsverhoudingen'