‘In onderwijs, in zorg, op elke plek waar we met mensen werken, lopen we vast zolang we blijven bouwen in dezelfde contouren’

20 oktober 2025

‘Wat mensen verlangen zijn waarden als verbondenheid, diversiteit, creativiteit en betekenisgeving. Steeds vaker zie je dit in schoolgidsen staan. En toch gaat het vaak mis.’ Xandra van Hooff schrijft over onderwijs vanuit een relationeel wereldbeeld en een posthumanistisch denken. Aflevering #2: ‘Op elke plek waar we met mensen werken, lopen we vast zolang we blijven bouwen in dezelfde contouren’

Laatst hoorde ik het verhaal van een leerling in de tweede klas. Eerst zat ze nog vooraan en deed ze enthousiast mee. Maar naarmate de weken voorbijgingen leek ze steeds weg te glijden. Huiswerk vergat ze vaker, gesprekken met de mentor draaiden vooral om wat er niet goed gaat. Er kwam een handelingsplan, er volgde een onderzoekstraject. Toch veranderde er weinig. Uiteindelijk haakte ze begin dit jaar af en viel ze uit.

Dit verhaal staat niet op zichzelf. In onderwijs en zorg lopen steeds meer mensen vast. Niet alleen leerlingen, maar ook docenten. Helaas.

We werken vanuit denkkaders die niet meer dragen. Ons onderwijs is humanistisch en plaatst de autonome individu in het middelpunt. Dat idee werd de voedingsbodem voor een manier van werken waarin alles meetbaar, competitief en efficiënt moet zijn. Daarna kwam het fabrieksmatige denken het onderwijs binnen waarin ‘processen’ gereduceerd werden tot ‘stappenplannen’. En door de psychologisering zagen we problemen, die eigenlijk systemisch en maatschappelijk zijn, volledig bij het individu neergelegd worden. Jij moet veranderen.

We ervaren deze problemen als gemis. Een gemis aan warmte. Aan samenhang en bedding. Aan tijd en aandacht, in plaats van snelheid en efficiëntie. Aan het gevoel dat je er mag zijn, zonder eerst iets te presteren. Aan speelsheid en ruimte om te creëren. Aan het zien van context in plaats van alleen het individu. Aan zingeving die groter is dan doelen en targets.

Wat mensen verlangen zijn waarden als verbondenheid, diversiteit, creativiteit en betekenisgeving. Steeds vaker zie je dit in schoolgidsen staan. En toch gaat het vaak mis. Want de oude kaders spelen ongemerkt mee. Verbondenheid wordt vertaald naar teambuilding en enquêtes. Diversiteit belandt in persoonlijkheidsprofielen en ‘kleuren’-trainingen. Creativiteit krijgt de vorm van een brainstorm met post-its. En betekenisgeving wordt een purpose-sessie waarin iedereen zijn persoonlijk kompas opschrijft, waarna het gewone werk weer doorgaat.

Goede bedoelingen zijn nodig, maar soms niet genoeg. In onderwijs, in zorg, op elke plek waar we met mensen werken, lopen we vast zolang we blijven bouwen in dezelfde contouren. Anders denken betekent de logica zelf kantelen. Niet langer uitgaan van maakbaarheid, controle en individuele prestatie. Maar zien dat verbondenheid, diversiteit, creativiteit en betekenisgeving al tot het weefsel zelf behoort, niet iets wat het individu heeft of doet. Dat vraagt oefening in het kijken naar verbinding en relaties. Het vraagt moed en vertrouwen om het houvast aan het bekende los te laten.

Organisaties hoeven dus niet anders te worden. Wij moeten anders leren kijken. Dan wordt het onmogelijk nog hetzelfde als daarvoor te doen. Zonder blauwdruk. Zonder stappenplan. Met alle ruimte in het moment voor wat nodig is.

Xandra van Hooff begeleidt onderwijs- en zorgprofessionals vanuit een relationeel posthumanistisch wereldbeeld, dat beter past bij de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan.