Op 15 maart staat Iliass El Hadioui op het podium bij Nivoz in Driebergen. Kaarten voor de lezing zijn te koop via deze link of via de widget rechts in de kantlijn!

El Hadioui leidde een onderzoekstraject vanuit de Vrije Universiteit Amsterdam, ondersteund door het Ministerie van OCW. Het gaat om ‘engaged scholarship’ - maatschappelijk betrokken, participatief onderzoek met en door scholen. De onderzoeksresultaten zijn gebundeld in het boek Switchen en Klimmen dat vorige week werd gepresenteerd tijdens de kick off van de Community Urban Education: een samenwerking tussen 35 scholen in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Tilburg die werken met het programma De Transformatieve School en de Gelijke Kansen Alliantie van het ministerie van OCW. 

Eerst de titel van het boek: Switchen en klimmen. Switchen beschrijft de verandering van omgeving die veel jongeren ervaren tussen thuis, school en vriendengroep. Vooral in grote steden kan dit switchen tussen leefwerelden ‘sociale pijn’ opleveren, zegt El Hadioui, 'Omdat de overgrote meerderheid van de leerlingen ervaart dat de sociale codes tussen die leefwerelden verschillen en soms zelfs botsen.' En om de kansengelijkheid van deze jongeren te vergroten, vervolgt de socioloog, moeten docenten oog hebben voor die sociale pijn. 'Want dat doet iets met hun leergedrag, en ze klimmen minder snel op de schoolladder. Vraag je dus af als leraar: Kan deze leerling niet klimmen op de schoolladder omdat hij het niveau niet aankan en is didactiek de oplossing? Of ligt het probleem meer op het niveau van identiteit? Daarbij is een sociaal-pedagogische insteek essentieel.'

Eenzame hoogte

Maar die docent, zo blijkt uit zijn onderzoek, ervaart nogal eens 'professionele eenzaamheid'. El Hadioui vertelt over de boekpresentatie. Een zaal vol hooggeplaatsten. Maar het hoogtepunt was wat hem betreft de toespraak van een docente uit Rotterdam. 'Ze vertelde in alle openheid hoe moeilijk zij het vond dat haar school veranderde. Een witte leerlingpopulatie uit sociaaleconomisch welvarende gezinnen veranderde in twee decennia in een populatie bi-culturele leerlingen uit Rotterdamse volkswijken. En na 20 jaar lesgeven had ze voor het eerst het gevoel dat ze het niet meer in de vingers had. "Ik begrijp hen niet, zij begrijpen mij niet." En dan wordt een sociologische afstand ineens ook een emotionele afstand. En dat heeft gevolgen voor de verwachting die een docent van een leerling heeft. En daarmee voor zijn kansen.'

Wat zeg je backstage?

Het onderzoekstraject onder leiding van El Hadioui maakte gebruik van intervisie met docenten en leerlingen, in de klas en daarbuiten. Ook trainden onderzoekers docenten die vervolgens andere docenten trainden. De socioloog gebruikt het beeld van het theater als hij over de opbrengsten van de intervisie vertelt. 'Je hebt het podium, de coulissen-ruimte en de kleedkamer. Je kunt op het ‘podium’ van het klaslokaal wel zeggen: ik ben een professional en zo kijk ik naar mijn leerlingen, maar de communicatie tussen professionals ‘backstage’ is belangrijker. Daar in de "coulissen-ruimte" van professionele meetings en de "kleedkamer" van de informele momenten vindt de effectieve cultuurverandering plaats. En als het gaat over kansenongelijkheid is het zo muisstil rondom de cultuur op scholen.'

Terug naar de Rotterdamse docente. Die gaf het voorbeeld van een 5-gymnasiumklas die loeivervelend was. Ze waren gewoon aan het zuigen. Toen ze één van haar leerlingen op zijn gedrag aansprak zei die: Mevrouw, u bent mij nu etnisch aan het profileren. 'Dat kwam bij haar echt binnen,' vertelt El Hadioui. 'Want je wilt dat soort gevoelens niet krijgen, maar ze werden nu gewoon in haar gezicht gedrukt.'

Maar het programma dat hij en zijn team met scholen ontwikkelde, is erop gericht docenten oog te laten hebben voor die sociale pijn van jongeren. 'Het lukte deze lerares in gesprek te gaan met zo’n jongen. En dan komt die sociale pijn naar boven: zijn thuissituatie. En hoe het is om als eerste in je familie op zo’n wit gymnasium te zitten.'

Ja, zijn onderzoeksopbrengsten leveren handvatten aan voor docenten, maar het is geen trucje, benadrukt El Hadioui. 'Je moet het zien als een hamer. Je kunt er iets mee bouwen en er iets mee kapotslaan. Alles hangt af van de mindset van degene die die hamer in handen heeft. Wie spreekt van "die leerlingen" in plaats van "mijn leerlingen", begint al verkeerd. Je kunt voor een superdiverse klas denken: ik heb ze onder controle want ze zijn stil aan het werk. Maar zijn ze bij jou ook aan het klimmen? Hebben ze genoeg vertrouwen in jou als docent om bij je te durven klimmen? En voel jij als docent in jouw binnenste het geloof in eigen kunnen om ze te laten klimmen?'

De huidige discussie over stelselwijzingen en systeemhervormingen noemt El Hadioui legitiem. 'Maar het is noodzakelijk simultaan te spreken over cultuurverandering. Een verandering in de mindset van professionals. Anders lopen we met z’n allen het risico dat we in een nieuw stelsel de oude problemen terugzien.'

Meer lezen? Iliass El Hadioui, Switchen en klimmen, Van Gennep, Amsterdam, 2019

Dit interview is gemaakt door Hester van der Kaa, redacteur van Verus, de vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs in Nederland en met toestemming overgenomen. Zie ook www.verus.nl

• Besluiter hier de podcast die Remco Pijpers (Kennisnet) recent heeft gemaakt met Iliass el Hadioui .
• In oktober 2017 verzorgde Iliass el Hadioui een NIVOZ-onderwijsavond in Driebergen, waarvan je hier veel terug kunt lezen. De titel luidde: 'Gelijke kansen in superdiverse klassen.'
• En Iliass sprak bij TEDXEducation in Amsterdam, waarvan je hier een video-weergave kunt bekijken.