Het Passend Onderwijs verplicht scholen voor leerlingen in het speciaal basisonderwijs binnen zes weken na inschrijving een ontwikkelingsperspectief op te stellen. Maar wat betekent het voor de ontwikkeling als er op vroege leeftijd een inschatting gemaakt wordt hoe een kind zal uitstromen naar het voortgezet onderwijs? Dat vraagt orthopedagoog Marleen Kerstens zich af. Haar overwegingen: 'Laten we erkennen dat kinderen weliswaar niet allemaal een gelijk ontwikkelingsprofiel laten zien, maar dat elk kind het vermogen in zich draagt te groeien.'

Milan is 6 jaar als hij naar het speciaal onderwijs wordt doorverwezen. Intelligentie onderzoek toont een disharmonisch profiel, met sterkere cognitieve dan sociale vaardigheden en verbaal een bovengemiddelde score. In deze periode van zijn leven heeft Milan een omgeving nodig die hem de ruimte en veiligheid biedt zich sociaal te ontwikkelen. Ouders kiezen een school die hem veel ruimte biedt om te spelen, zodat hij meer sociale impulsen krijgt. In de plaatsingsprocedure zijn ouders, samenwerkingsverband, nieuwe en oude school het er gezamenlijk over eens dat Milan, zodra hij het groepsfunctioneren beter aankan, terug kan keren naar het reguliere basisonderwijs. Milan wordt geobserveerd en na zes weken onderwijs krijgt hij een gesloten envelop mee naar huis met daarin het ontwikkelingsperspectief. School acht dat Milan op 12 à 13 jarige leeftijd zal uitstromen naar voortgezet speciaal basisonderwijs voor zeer moeilijk lerende kinderen.

Voorzitter van de raad voor Passend Onderwijs Rinda den Besten, schrijft in 'Ontwikkelingsperspectief in het basisonderwijs' (2013) dat het doel van het ontwikkelingsperspectief is de ontwikkelingskansen van kinderen te stimuleren. Het ontwikkelingsperspectief zou volgens de raad leiden tot doelgericht onderwijs, waarin scholen hoge, realistische verwachtingen en ambitieuze doelen stellen.

Dat verwachtingen in het onderwijs belangrijk zijn, toonden Rosenthal en Jacobsen in 1968 aan. Zij onderzochten leerlingen op hun cognitieve vaardigheden en verdeelden de kinderen willekeurig in twee groepen. Vervolgens vertelden ze de leerkrachten dat de kinderen in de ene groep bijzondere vermogens hadden om intellectueel te groeien. Een jaar later bleken deze leerlingen beduidend beter te presteren in het schoolse leren dan de kinderen van wie niet verteld was dat ze deze potentie bezaten. Het onderzoek laat zien dat de verwachtingen die leerkrachten hebben, sterk bepalend zijn voor de prestaties van leerlingen. Deze invloed wordt ook wel het Pygmalion effect genoemd. 'Als we bepaalde verwachtingen hebben over gedrag van anderen, dan zullen we ons vaak zo gedragen dat het verwachtte gedrag vaker zal voorkomen' (Rosenthal & Babad, 1985).

De vraag is of we kinderen in hun ontwikkelingskansen stimuleren als we op jonge leeftijd een verwachting uitspreken over de uitstroom. Kinderen zijn volop in ontwikkeling. We weten niet hoe zij zich gaan ontwikkelen. Wat we wel weten, is dat kinderen lage verwachtingen van leerkrachten niet of nauwelijks kunnen overstijgen en dat leerlingen kunnen bloeien als we realistisch hoge verwachtingen scheppen.

De raad voor Passend Onderwijs erkende in haar publicatie van 2013 dat veel scholen kozen voor een uitstroom die altijd behaald kon worden. Het ontwikkelingsperspectief van Milan laat zien dat scholen ook in 2015 nog terughoudend kunnen zijn ten aanzien van de verwachtingen van leerlingen. Met het beperkte leerlingenaantal dat van speciaal basisonderwijs terugvloeit naar het reguliere onderwijs, rijst de vraag in hoeverre kinderen in het Passend Onderwijs optimale kansen worden geboden om terug te stromen naar het reguliere onderwijs.

Willen we het Pygmalion effect positief inzetten om de ontwikkelings- en onderwijskansen van kinderen te vergroten, dan is het belangrijk dat we denken en handelen vanuit de mogelijkheden van kinderen. Dat we erkennen dat kinderen weliswaar niet allemaal een gelijk ontwikkelingsprofiel laten zien, maar dat elk kind het vermogen in zich draagt te groeien. Laten we daarbij ook vooral een open houding van leerkrachten bevorderen, waarin we elk contactmoment opnieuw bereid zijn om samen met kinderen nieuwe leerervaringen, kwaliteiten en mogelijkheden te ontdekken. Hoe sterk een kind kan groeien, hangt niet alleen af van wat het nu laat zien, maar ook in sterke mate wat het Passend Onderwijs hem biedt en alle kwaliteiten die het kind nog van zichzelf kan ontdekken als we zijn mogelijkheden open houden.
 

Om privacyredenen is Milan een gefingeerde naam.

Marleen Kerstens is orthopedagoog en blogt via haar site opvoedprikkels.