Het probleem dat Paarse Vrijdag heet

30 november 2023

Elk jaar op de tweede vrijdag van december is het Paarse Vrijdag; een dag waarop de hele school hun steun voor sekse-, gender- en seksuele diversiteit kan laten zien door paars te dragen. Marieke van der Gaag en Bram Eidhof zien dat Paarse Vrijdag regelmatig niet goed wordt doordacht en aangepakt. Het doel wordt niet altijd bereikt, en het kan zelfs de veiligheid van queer leerlingen in gevaar brengen, zeker nu er steeds vaker kritiek is op de lhbtiqa+ gemeenschap. Een artikel van bureau Common Ground.

In dit artikel

• De regenboogposter in de fik

• Waar het vaak misgaat

• Hoe dan wel?

Voor veel scholen is Paarse Vrijdag hét moment om seksuele- en genderdiversiteit te vieren. Dat gebeurt over het algemeen uit goede bedoelingen. Toch vinden we het bij bureau Common Ground tijd om aan de bel te trekken, omdat we zien dat Paarse Vrijdag regelmatig niet goed wordt doordacht en aangepakt. We zien dat niet alleen het doel van Paarse Vrijdag niet bereikt wordt, maar dat het zelfs de veiligheid van queer leerlingen in gevaar kan brengen, zeker nu er steeds vaker kritiek is op de lhbtiqa+ gemeenschap. 

De regenboogposter in de fik

Op scholen door het hele land horen we voorbeelden van hoe het mis kan gaan. Van verontwaardigde opmerkingen dat “de school iedereen homo wil maken” tot regenboogposters die van de muur worden getrokken en in de fik worden gezet in de aula. Een leerling uit het oosten van het land vertelde ons: “Het hele jaar heb ik wel last van opmerkingen, maar de week rond Paarse Vrijdag is de meest onveilige week van het jaar voor mij. Het is hel.” 

En dat doet niet alleen iets met de leerlingen van de GSA (Gender and Sexuality Alliance). Het zendt ook een duidelijk signaal naar andere leerlingen: solidair zijn met de GSA kan ten koste gaan van je eigen veiligheid. Het afzetten tegen de GSA en waar die voor staat is natuurlijk het tegenovergestelde van wat je met Paarse Vrijdag wil bereiken. 

Soms zien we ook een gebrek aan draagvlak in het team of onbegrip en weerstand bij ouders. Daarbij wordt het doel van Paarse Vrijdag regelmatig uit het oog verloren. Omdat we met veel scholen werken, zien we inmiddels een paar patronen: 

Waar het vaak misgaat

1. Geen aandacht voor het team

Er zijn schoolleiders die vinden dat Paarse Vrijdag nu eenmaal gevierd moet worden, wat het team er ook van vindt. Ze nemen aan dat iedereen erachter staat en paars wil dragen. Dat is een naïef idee: leraren hebben namelijk net als andere mensen verschillende meningen. Sommige leraren hebben moeite met uitingen van seksuele diversiteit.

Hoewel je als school de wettelijke opdracht hebt om respect voor seksuele diversiteit te bevorderen, betekent dat niet dat iedere leraar verplicht kan worden met paars naar school te gaan. En tussen wel of geen respect zit vele tinten grijs: sommige leraren willen bijvoorbeeld best een bijdrage leveren, maar wél inspraak op de manier waarop ze dat doen. Je kan elke leraar aanspreken op diens professionaliteit en wettelijke opdracht, maar het scheelt een hoop als je daar eerst met elkaar over in gesprek kan.

2. Niet goed kijken naar je leerlingen 

Wat voor leraren geldt, geldt ook voor leerlingen. Niet iedereen heeft kennis van seksuele diversiteit, laat staan dat ze er respect voor hebben. Een aanzienlijk deel van de leerlingen is onzeker of heeft negatieve gevoelens over alles wat van heteroseksueel en cisgender afwijkt. De GSA van een school in het midden van het land was activistisch en besloot om drag queens op school uit te nodigen tijdens Paarse Vrijdag. Dat had vooral een vervreemdend effect op veel andere leerlingen in plaats van dat het tot begrip en acceptatie leidde. Hoewel het activisme van deze GSA bewonderenswaardig is, sloeg de uitvoering niet goed aan bij de andere leerlingen. 

3. De GSA verantwoordelijk maken

Dat brengt ons bij het volgende punt: de GSA volledig verantwoordelijk maken is zelden een goed idee. De verantwoordelijkheid voor de sociale en fysieke veiligheid van de school kan namelijk maar bij een organisatie liggen: de school zelf. Als je als directeur of rector niet zelf nagedacht hebt over hoe Paarse Vrijdag in goede banen geleid kan worden, is het risico levensgroot dat de GSA leerlingen de prijs betalen – in het openbaar of wanneer je even niet kijkt. Ze betrekken is natuurlijk wel een heel goed idee.

4. Geen (goede) voorbereiding

Op scholen waar leerlingen onzeker of negatief over seksuele- en genderdiversiteit zijn, ontstaat vaak meer onveiligheid op Paarse Vrijdag. Soms zien we tegenreacties, zoals kinderen die niet naar scholen komen (of mogen, van hun ouders) of juist provocatief religieuze kledij gaan dragen. Alleen maar vieren zonder leerlingen kennis van seksuele en genderdiversiteit bij te brengen voorafgaand aan Paarse Vrijdag zet weinig zoden aan de dijk. Daarnaast is het ook belangrijk dat voorbereiding op een goede manier gebeurt. Zo is uit onderzoek gebleken dat wanneer je in je les stereotypen aanhaalt, dit alleen maar vooroordelen versterkt. Zélfs als je de stereotypen juist ontkracht tijdens je les.

5. Geen aandacht voor het waarom

Op basisscholen zien we dat ouders steeds vaker vragen stellen over Paarse Vrijdag. Vaak krijgen ze niet van tevoren uitgelegd waarom het gevierd wordt of hoe het gevierd wordt. Dat leidt er regelmatig toe dat ze hun kinderen thuishouden. Op middelbare scholen vragen leerlingen zich ook regelmatig af waarom Paarse Vrijdag gevierd wordt, en er geen dag is voor hetero’s of voor verschillende culturen. Dat zijn legitieme vragen. Soms wijzen ze op een gebrek aan kennis – zo worden hetero’s niet gediscrimineerd omwille van hun seksualiteit – soms wijzen ze op een behoefte aan erkenning. 

6. Geen aandacht voor het hoe 

Daarom is aandacht hebben voor de insteek van Paarse Vrijdag op je school van groot belang. Er zijn scholen die ook de heterovlag wapperen, omdat ze echt elke vorm van seksuele diversiteit een plek willen geven. Je kan kiezen voor een accent op voorlichting of een accent op vieren. En je kan op een christelijke school een homo die christelijk is uitnodigen of een trans persoon. Je kan leerlingen vragen om onder een regenboog van ballonnen door te lopen of ze vrij te laten. Wat het beste is, verschilt per school.

Hoe dan wel?

Voor ons is de praktijk altijd een grondstof voor nieuwe ideeën. We hebben uit alle goede en minder geslaagde voorbeelden die we hebben gezien een paar principes gedestilleerd die we Paarse Vrijdag Plus zijn gaan noemen.

Paarse Vrijdag Plus Principes

1. Begin met het doel stellen: is dat bijvoorbeeld kennis van, respect voor en acceptatie van seksuele- en genderdiversiteit? Of heb je nog ander, ambitieuzer doel?
2. Kijk goed naar waar je leerlingen en je team staan. Waar zijn zij aan toe? Want welk doel je kiest en hoe je je doel bereikt hangt voor een groot deel af van waar zij staan. Alles is mogelijk, maar elke verandering gaat stap voor stap.
3. Vraag jezelf af welke verantwoordelijkheid de GSA kan dragen. Is de situatie op de school veilig genoeg om deze taak aan een groep leerlingen te geven? Wat als het niet zo loopt als gehoopt?
4. Bedenk óf je Paarse Vrijdag wil vieren, of op een andere manier wil werken aan kennis van, respect voor en acceptatie van seksuele- en genderdiversiteit.
5. Bedenk hoe je Paarse Vrijdag wil vieren.

Het klinkt misschien gek, maar er zijn scholen die hun doelen beter zouden kunnen bereiken door Paarse Vrijdag (nog) niet te vieren. Dat betekent niet dat je niks met seksuele diversiteit hoeft te doen: het betekent vooral dat de vorm van een viering minder geschikt is. Bijvoorbeeld door in te zetten op goede voorlichting. 

Hulp nodig?

Een goede aanpak ontwikkelen kost tijd. Bureau Common Ground werkt graag met scholen om tot een meer doordachte aanpak kan komen. Bijvoorbeeld door samen de situatie op je school in kaart te brengen en te besluiten of en welke variant van Paarse Vrijdag voor jullie geschikt is. Of door het ontwerpen van die variant en het team te trainen hoe in gesprek te gaan over lastige onderwerpen. Stuur een mailtje naar [email protected] als je meer wil weten. En lees de gratis beschikbare explainer als je je alvast wil verdiepen.

Marieke van der Gaag is adviseur, trainer en ontwikkelaar bij bureau Common Ground. Ze is gespecialiseerd in (burgerschaps)onderwijs op het gebied van diversiteit.

Bram Eidhof is de oprichter van bureau Common Ground. Hij houdt van actie en reflectie. Scherpzinnige analyses en constructieve oplossingen gaan bij hem hand in hand.