Een VMBO-klas in gesprek over het onderwerp ‘grenzen sluiten’

17 juni 2016

Op een VMBO in Purmerend probeert Lotte van den Berg met een klas van twintig 14-jarigen te bepalen wat hun vijf gezamenlijke waarden in het leven zijn. Over de eerste vier zijn ze het vrij snel eens: familie, communicatie, voeding en vrijheid. De vijfde waarde levert echter meer discussie op. Dat is namelijk het onderwerp “grenzen sluiten”. Al snel ontstaat er een patstelling:niemand durft nog te 'bewegen'. Tot leraar Pepijn zich losmaakt van de groep en een andere invalshoek laat zien.

8.15 uur. Een VMBO in Purmerend. Met twintig leerlingen van 14 jaar oud hebben we een gesprek waarin de gedeelde waarden van de groep bepaald worden; de waardenwaterval^[1]. Ook de leraar van de klas, Pepijn, is erbij. Hij neemt samen met Daan, met wie ik ben gekomen, deel aan het gesprek. Ik leid het gesprek. Het verloopt als volgt: je schrijft op wat voor jou persoonlijk de vijf belangrijkste waarden zijn: ’Wat is voor jou het meest waardevol?’ Je deelt deze vijf waarden met iemand die je nog niet goed kent. Je hebt nu tien waarden op tafel liggen. Uit die tien waarden kies je de vijf waarden die je samen deelt. Als duo ga je in gesprek met een ander duo. Je wisselt de waarden uit, uit de tien die nu op tafel liggen kies je wederom de vijf waarden die jullie samen delen. Je bouwt zo verder, van 1 naar 2 naar 4 naar 8 naar 16, tot de hele groep samen heeft besloten wat voor hen de vijf gedeelde waarden zijn. Je eindigt met het samenvoegen van de laatste twee groepen. Dit doen we terwijl je rondloopt door de ruimte, opdat je fysiek kan laten zien met welk standpunt je je verbonden voelt.

Over de eerste vier waarden is de klas het snel eens: familie, communicatie, voeding en vrijheid. Beide groepen hebben op de vijfde plaats grenzen sluiten staan, omgeven door vraagtekens, uitroeptekens en woorden als prikkeldraad, vrede en hekken sluiten. Het is duidelijk dat ze er nog niet uit zijn. Een lange dunne jongen heft zijn armen boven zijn hoofd en maakt kruisen in de lucht, middelvinger en wijsvinger van beide handen op elkaar slaand, als een hashtag: #

Grenzen sluiten. Anderen volgen zijn voorbeeld. Prikkeldraad, prikkeldraad wordt gescandeerd. Tegenover hen vormt zich een groep meisjes die zich hebben uitgesproken voor vrede. ‘Als er vrede is, heb je geen grenzen nodig.’ ‘Dat is precies wat ik bedoel’, zegt iemand anders. ‘Grenzen sluiten is vrede’. De enige Nederlands-Marokkaanse jongen uit de klas, Aamir, neemt als laatste positie in. Hij gaat niet, zoals iedereen verwacht, bij zijn goede vriendin Faria staan, die zich hard maakt voor minder buitenlanders in de stad. Hij voegt zich bij de meisjes. Aamir en Faria kijken elkaar aan. Dit is menens. Dat voelt iedereen. Ook Daan en Pepijn hebben zich bij de groep meisjes gevoegd. Patstelling. Er is geen beweging in te krijgen.

Tigo probeert vanuit de groep die de grenzen verdedigt het standpunt te nuanceren: ’Grenzen zijn er ook om jezelf te beschermen. Je kan zeggen: nu ga je te ver. Nu ga je over mijn grens. Dat is belangrijk.’ De groep die voor de vrede staat is het hiermee eens, maar er is niets in hen dat nog durft te bewegen. Overlopen naar de andere kant is te gevaarlijk. Dan is het Pepijn die de situatie openbreekt. ‘Ik ga op een andere plek staan.’ Hij maakt zich los van de groep en neemt de derde positie in, alleen. ‘Volgens mij gaat het over veiligheid. Veiligheid is belangrijk. Voor mij. Voor jullie. Voor iedereen. Ik geef om jullie. Ik geef ook om andere kinderen, om andere jongeren, net als jullie. Als ik de beelden op het journaal zie van mensen en kinderen in de modder achter prikkeldraad, dan krimp ik ineen. Ik kan daar niet naar kijken.’ Hij omschrijft zorgvuldig wat hij zag. Kinderen, tot hun enkels in de modder. Schrammen op hun gezichten. Een plastic zak tegen de regen. Terwijl hij de klas toespreekt komen er tranen op in zijn ogen. Hij verbergt ze niet en spreekt verder. Iedereen is stil gevallen. Langzaam, één voor één, gaan ze achter hem staan. Een kleine blonde jongen is de laatste die naar hem toe loopt. Stap voor stap loopt hij richting de grote groep klasgenoten die nu bijeen staan. ‘Twijfel je?’, vraag ik. ‘Nee. Gewoon. Ik loop een beetje langzaam.’ Als iedereen bijeen staat, maakt de lange dunne jongen zich los van de groep. Hij gaat tegenover hen staan en slaat kruizen boven zijn hoofd. ‘Ik wil nog 1 ding zeggen. Minder mensen. Gewoon. Minder mensen.’ Dan valt hij stil. Met zijn lange armen nu naast zijn lichaam kijkt hij iedereen aan. ‘Ik kom toch maar weer bij jullie staan,’ zegt hij schuchter en voegt zich bij hen. Veiligheid.

Lotte van den Berg is theatermaker en werkt graag in het maatschappelijk domein. Het is haar missie om conflict en tegenstelling, aanwezig in de samenleving, zichtbaar te maken, in gezamenlijkheid te doorlopen en in beweging te brengen.

De namen van de leerlingen zijn gefingeerd.

^[1] De waardenwaterval is ontwikkeld door Humberto Schwab, een voormalige filosofieleraar die de Socratic Design-methode ontwikkelt en doorgeeft.