Een documentaire met een levensles: 'Mensen uit andere landen, die leven onder omstandigheden die ons vreemd zijn, willen we graag zien als “anders”'

3 september 2015

Als Loes Hubertus een documentaire op televisie ziet over drie Noorse jongeren die een Cambodjaans naaiatelier bezoeken, wordt ze geraakt door de emoties die de ongelijkheid tussen mensen, zowel bij de jongeren als bij haar, oproept. 'Hun verlangens zijn zo onbereikbaar dat ze volledig ondergesneeuwd zijn onder de keiharde dagelijkse realiteit waarin ze moeten overleven.'

Gisteren zag ik de documentaire Sweatshop-Deadly Fashion. Hierin trekt regisseur Joakim Kleven met drie Noorse, modebewuste jongeren door Cambodja. Ze bezoeken een naaiatelier (sweatshop), waar ze dezelfde uren maken en onder dezelfde omstandigheden werken als de Cambodjaanse naaisters. De medewerkers van dit atelier werken meer dan 10 uur op een dag en verdienen gemiddeld 3 dollar per dag. Zelfs in Cambodja is dit niet genoeg om van te leven. De jongeren uit Noorwegen krijgen last van hun rug, worden duizelig, gaan trillen en raken oververmoeid.

Als ze voor de documentaire worden geïnterviewd, probeert Anniken, één van de Noorse jongeren, het werk te relativeren. ‘De mensen zijn er hier aan gewend. Ze ervaren het niet zoals wij. Het kan erger. Ze kunnen tenminste zitten en lichamelijk is het niet zwaar’.
Ik verbaas me over de tegenstelling van haar woorden met de fragmenten die worden getoond: eerst heeft Anniken het heel zwaar om een aantal uren in het atelier te werken en vervolgens verkondigt ze dat het allemaal wel meevalt!

Maar even later gaat Anniken in gesprek met één van de Cambodjaanse naaisters. Deze vertelt dat ze als kind droomde over het volgen van een opleiding, maar dat er simpelweg geen geld voor was. Ze vertelt dat haar moeder is overleden van de honger. Anniken raakt hevig geëmotioneerd, en haar relativerende houding verdwijnt als sneeuw voor de zon. Ze wordt zo verdrietig dat ze het op een gegeven moment niet meer aan kan horen.

Daarna vertelt Anniken hoe onverdraagbaar de onrechtvaardigheid voor haar is. Dat mensen overlijden aan ziektes en ongelukken realiseerde ze zich wel, maar dat het Cambodjaanse meisje haar moeder heeft verloren omdat er ‘simpelweg’ geen geld was om te eten? Ze kan de gedachte, het verdriet en de onrechtvaardigheid die ze heeft gezien niet verdragen. Ze bedenkt zich dat, in tegenstelling tot wat ze zichzelf wilde doen geloven, haar Cambodjaanse leeftijdsgenoot niet anders is dan zij. Dat deze mensen onder mensonterende omstandigheden leven wil immers niet zeggen dat ze eraan gewend zijn en dat het daarom niet waanzinnig veel pijn doet.

Deze mensen hebben ook dromen, willen ook studeren en een zinvol leven opbouwen. Die verlangens zijn echter zo onbereikbaar dat ze volledig ondergesneeuwd zijn onder de keiharde dagelijkse realiteit waarin ze moeten overleven.

De documentaire besluit met een fragment waarin de Noorse jongeren vertellen dat ze in hun thuisland anderen willen gaan beïnvloeden en op die manier de mensen die zij gezien hebben willen helpen. Een prachtige les en een zinvol idee. Want natuurlijk is het van groot belang dat de arbeidsomstandigheden verbeteren, maar het is minstens zo essentieel dat we de mens achter de naaimachine zien.

Dat "3 dollar-meisje", dat ons H&M-shirt van 3 euro heeft gemaakt, heeft geen vrede met haar werk omdat ‘ze eraan gewend is’. Ze kan simpelweg niet anders dan dit werk doen en haar verlangen naar een opleiding wegstoppen.

Anniken leerde een grote les en geeft die via de documentaire door: mensen uit andere landen, die leven onder omstandigheden die ons vreemd zijn, willen we graag zien als ‘anders’. Niet omdat ze wezenlijk anders zijn als mens, maar omdat de ongemakkelijke realiteit ons verscheurt als mens. Zo zijn we in essentie hetzelfde, maar zij onderdrukken hun gevoelens omdat er weinig kans is op een beter leven en wij onderdrukken onze gevoelens omdat hun realiteit ons eigenlijk heel verdrietig maakt.

Na haar studie politicologie heeft Loes Hubertus (1984) Stars of Empathy ontwikkeld, het spel dat ieder kind in staat stelt om zijn wereld te tonen en dat kinderen op een speelse manier helpt om sociaal-emotioneel te groeien. Dit is een van haar blogs.