Een dag meelopen met de 14-jarige Afghaanse Sonia

17 januari 2024

Afgelopen tijd hebben we meerdere artikelen geschreven over Nieuwkomersscholen. Naast de artikelen over AZC Prinsenhof in Gilze, de Vuurvlinder in Den Haag, de Regenboog in Heerhugowaard, is ook een artikel over Internationale Schakelklassen Ithaka in Utrecht gepubliceerd. De laatstgenoemde school is er voor leerlingen van 12-18 jaar. Maar wie zijn de leerlingen? Waar komen ze vandaan? Hoe ziet hun leven eruit? Wat is hun stip op de horizon? Sonia is leerling op Ithaka en nodigt Rikie van Blijswijk thuis uit bij haar Afghaanse gezin. Rikie mag een hele dag met haar meelopen en dat levert een bijzondere inkijkje in haar leven op. "Papa en mama zorgen zo goed voor ons”, zegt ze, “ik ga nooit bij ze weg”.

Het is nog donker als ik mijn auto parkeer op een pleintje in Zeist. De rest van de dag trek ik op met Sonia, een Afghaans meisje dat samen met haar ouders en twee broers gevlucht is voor de Taliban in augustus 2021. Sonia gaat elke dag naar Ithaka Internationale Schakelklassen in Utrecht. Bij binnenkomst word ik hartelijk welkom geheten door het hele gezin. Sonia's oudste broer, Sadam, ligt nog op bed. Het is lastig om de pantoffeltjes, die ik aangeboden krijg, aan te doen zonder licht in de hal. “Geen geld voor”, is het simpele antwoord als ik vraag waarom er geen licht is.

“Ja, ik voor jou ook omelet gemaakt”, zegt de vader van Sonia en met een handgebaar maakt hij duidelijk dat ik kan aanschuiven aan de ontbijttafel in de woonkamer. De tafel is gedekt met bordjes en theemokken. Er staat een schaal met fruit en een etagère met kleine krentenbollen, kruidnoten en rozijnen. Ze wonen nu acht maanden in hun eengezinshuis in Zeist.

Welkom door het gezin
Het is gezellig aan tafel. Ik voel mij zeer welkom en er wordt veel verteld. Vader heeft geen betaald werk, maar is als vrijwilliger twee dagen in de week verbonden aan de plaatselijke kringloopwinkel en hij repareert fietsen. Met zijn collega’s heeft hij geen contact. Ze praten niet met hem en hij heeft geen idee waarom. Hij wil heel graag de taal leren en fulltime werken, maar als hij dat doet krijgt hij wel minder geld, vertelt hij.

Sonia’s moeder voert vooral het woord aan tafel. Zij leert Nederlands in de bibliotheek en als ze het niet meer weet springen Sonia en haar broertje Abdul Tawab bij. Eigenlijk zijn zij de tolken van het gezin. Moeder heeft ook geen werk en zou graag meer vrienden en kennissen willen krijgen. Ze voelt zich eenzaam, zegt ze.

Sonia's broer Sadam is 19 jaar. Hij leert nu Nederlands in het volwassenonderwijs en wil daarna MBO gaan doen om automonteur te worden. Dat lijkt hem een prachtig beroep. Sonia's broertje Abdul Tawab is een leuke knul van 9 jaar, hij zit op Christelijke basisschool de Wegwijzer en voetbalt bij een club. Messi is zijn held en hij wil natuurlijk ook heel graag professioneel voetballer worden. Zoals iedereen in dit gezin kan hij niet zwemmen, maar binnenkort mogen de kinderen dat leren, met dank aan de gemeente, die dat financiert.

Als ze ergens niet van houdt, is het sport, zegt Sonia, maar ze moet dus binnenkort wel gaan zwemmen. Ze weet nog niet wanneer de gemeente voor haar een plek heeft, dus ze kan nog even van haar rust genieten. Ze vindt haar kamertje een heerlijke plek en houdt van poezen. Dat had haar mentor mij al verteld in de voorbereiding naar deze dag en dus heb ik een (speelgoed)poes cadeau gedaan, omdat ik met haar de hele dag mag meelopen. Het ontroert mij om te zien hoe blij ze er mee is.

Sonia en haar broertje spreken nu twee talen: Nederlands en Farsi. [...] Dat maakt dat ze goede tolken zijn voor hun ouders en voor een aantal klasgenoten.

Sonia en haar broertje spreken nu twee talen: Nederlands en Farsi. De Nederlands taal leren ze elke dag beter beheersen, maar ze weten zich ook goed uit te drukken in en beheersen het Farsi, de taal die ik ken van Iran, het vroegere Perzië, maar die, zo leer ik vandaag, ook wordt gesproken in Afghanistan en Tadzjikistan. Dat maakt dat ze goede tolken zijn voor hun ouders en voor een aantal klasgenoten.

Eigen huis
Het huis is acht maanden geleden aan hen toegekend, nadat ze bijna twee jaar in een AZC hebben gewoond. Ze zijn blij en trots op hun mooie nieuwe bank en een groot Perzisch kleed. “Die gekocht in België, want daar is goedkoper en kleed is niet echt. Kostte € 199,00”, vertellen ze. Vader heeft zelf behangen en laminaat gelegd. De keuken zat al in het huis. Nergens hangen lampen. Het zijn peertjes of ook dat niet, zoals in die hal.

Alle familieleden van het gezin zijn nog in Afghanistan. Sonia's gezin is het enige dat hier woont en dat maakt ze eenzaam, benadrukt moeder. Ook met de buurman, die net toen ik aankwam op zijn fiets naar zijn werk ging, wordt slechts hallo of goedemorgen uitgewisseld. Dit gezin moest in 2021 vluchten voor de Taliban, want zowel moeder als vader werkten in het leger, met contacten met Nederlanders aldaar. Dat maakte hen doelwit voor de Taliban. Ze vluchtten met een ander gezin vanuit Kabul in een auto naar Pakistan. Daar zaten ze zes maanden zonder paspoort. Het Nederlandse consulaat bood het gezin uiteindelijk én paspoorten én vliegtickets, zodat ze naar Nederland konden vliegen. Ze werden ondergebracht in het AZC in Zeist en nu hebben ze dan dit huisje. Sonia benadrukt wel drie of vier keer dat het fijn is om hier te zijn. Ze houdt veel van haar huis en van haar kamer en gaat daarom niet zo vaak met haar vriendinnen naar Utrecht (waar haar school is), want “thuis is het warm en gezellig”.

Die warmte - merk ik ‘s avonds - valt tegen. Er staan geen verwarmingen aan, vanwege de kosten, en het huis is niet of nauwelijks geïsoleerd. De betonnen vloer trekt heel koud op. De pantoffeltjes die ik ook in de avond krijg aangeboden, zijn niet alleen voor de bescherming van het kleed, maar vooral omdat het te koud is om met blote voeten rond te lopen. Moeder legt haar benen dan ook graag op de bank, maar vader vindt dat echt niet kunnen als ik op bezoek ben. Dus dan maar koude voeten voor moeder, want ik moet haar pantoffeltjes van hen aan.

‘Papa en mama zorgen zo goed voor ons”, zegt ze, “ik ga nooit bij ze weg”.

Sonia helpt haar moeder in het weekeinde met het schoonmaken van haar eigen kamer en de rest van het huis. Ze zit ’s avonds bij haar ouders op de bank om televisie te kijken en verder slaapt ze veel. ‘Papa en mama zorgen zo goed voor ons”, zegt ze, “ik ga nooit bij ze weg”.

Op weg naar school
Om acht uur vertrekken we met twee bussen naar Ithaka, aan de Daltonlaan in Utrecht. Hoe dat moet en met welke bussen heeft Sonia geleerd van een jongen die ook uit Afghanistan komt. We zijn goed op tijd en voor de deur van de klas omhelst ze een paar vriendinnen. De elf leerlingen starten met Nederlandse les van leerkracht Janine in lokaal 105 en beginnen met 20 minuten lezen voor henzelf. Ik zie dat iedereen in zijn boek ‘kruipt’. Daarna begint de les en moet Sonia inloggen. “Elke dag heeft Sonia een nieuw wachtwoord nodig”, zegt Janine. “Ze vergeet het altijd” en met een glimlach krijgt ze er weer een. De verdere les bestaat uit spreken, luisteren en schrijven en Kahoot. Het gaat over het ontbijt: wat is een ontbijt en wat eet je graag als ontbijt?

Sonia vertelt: “Ik ontbijt graag eitje met boordje. Ook ik vind ei is echt lekker”. Om haar heen zijn haar klasgenotes vooral bezig met hun mascara en lipstick, kleding, de spiegel en het maken van selfies van hun beste kanten. Zelf draagt Sonia een spijkerbroek, een hoodie (“is meteen mijn hoofddoek”) en een paar gympen en is zij helemaal niet bezig met haar uiterlijk. Wel met de les, want ze is gemotiveerd om Nederlands te leren. Op haar laptop verschijnen de volgende getypte zinnen:

• Ik vind alles Nederlands eten zijn lekker
• Wij bedenken een idee over lezen
• Ik drink het appelsap
• Ik bestel drie pizza’s voor mijn vrienden

Zodra het pauze is brengt Janine mij een kop thee en komt Asuman, docente wiskunde, mentor van Sonia en contactpersoon van mij, even live kennismaken, na wat appjes en telefoontje in de aanloop naar deze dag. “Heb je gisteravond jouw wiskundetoets geleerd?”, vraagt ze aan Sonia. Dat wordt niet bevestigd. Asuman heeft zelf Turkse ouders, is in Nederland geboren en heeft wiskunde gestudeerd. Tijdens de pauze blijven we even met elkaar wat drinken en eten.

Culturele vorming
Na de onderbreking ga ik met Sonia mee naar de les Culturele Vorming, gegeven door Inger. Opnieuw omhelst Sonia een meisje. “Helia is mijn beste vriendin”, licht ze toe. Beide meisjes besluiten om te gaan verven en trekken een schort aan, maar voordat ze de penselen pakken wordt er gedanst met elkaar op de muziek die is aangezet. Sonia werkt aan een schilderij voor haar kamer. Het wordt prachtig en ze is zichtbaar blij. Eerder heeft ze een kunstwerk van haar hand in de bus laten liggen en moest ze bijna huilen. Helia danst er intussen op los en zet voortdurend nieuwe YouTube muziek aan. Opvallend is dat de sfeer zo ontspannen is. Iedereen is aan het werk, praat intussen met elkaar en draait muziek.

Er is een tafel waaraan alleen Oekraïense leerlingen zitten. Eén van hen ziet er verdrietig uit en trekt zich wat terug om een zwarte ecoline tekening van een vrouw te maken. Ze is net terug uit Oekraïne, waar ze haar vader heeft begraven, die is gedood op het slagveld. De andere meisjes en jongens helpen elkaar, op een Somalisch meisje na. Het valt mij op dat Sonia middenin de groep staat. Ze kan met iedereen overweg en ze komen allemaal bij haar langs voor een praatje.

De opdracht van Janine is niet gemakkelijk, maar ‘joef’, heeft engelengeduld. Een aantal leerlingen geeft het op, maar Sonia heeft de smaak en de flow te pakken.

Na de pauze
Als de grote pauze begint, belt Sonia onmiddellijk een vriendin, die op ons staat te wachten bij de ingang van de kantine van de school. De beide meiden eten niet, maar zijn dertig minuten bezig om naar muziek te luisteren en video’s op hun telefoon te bekijken. Daarna is het weer tijd voor de tweede Nederlandse les. Sonia verzamelt alle mobieltjes en hangt ze in een tas aan de muur. Haar klasgenoten uit Iran, Oekraïne, Somalië, Syrië, Turkije en Koerdistan zijn individueel aan het werk op de laptop. De opdracht van Janine is niet gemakkelijk, maar de ‘joef’ heeft engelengeduld. Een aantal leerlingen geeft het op, maar Sonia heeft de smaak en de flow te pakken. Ze maakt in een razend tempo veel opdrachten en maakt ze goed. Na een uur is ze helemaal klaar.

De leerlingen hebben veel zin in het beloofde spel Kahoot. Sonia’s naam verschijnt vaker op het scherm omdat ze de antwoorden goed heeft, maar, helaas, een andere leerling saboteert het spel en Janine legt Kahoot stil. Ze weet dat iemand met verstand van ICT dit doet, maar kan niet achterhalen wie. Aan het eind van de les weet iedereen dat de volgende maandag op het vierde uur een Nederlandse toets gemaakt moet worden over eten. Vriendelijk doch dringend wordt gevraagd om de laptop en oortjes mee te nemen.

Wat is jouw droom?
Na de les blijven we even praten met Janine. Ze geeft Nederlands, maar is oorspronkelijk docente Frans. Janine mag Sonia graag. Ze maant de klas tot rust als het moet en wil graag mensen helpen, vertelt ze. “Wat is jouw droom?”, vraag ik en Sonia vertelt dat ze graag advocaat of dokter of piloot wil worden, want ze kan goed contact maken en beaamt dat ze graag mensen wil helpen. Ze wil ook veel geld verdienen en een groot huis en auto kopen voor haar ouders en familie.

Ze legt het haar klasgenoten keer op keer uit en daarna nog eens.

Tenslotte gaan we naar de laatste les van vandaag en dat is de toets voor wiskunde. Opnieuw verzamelt Sonia alle mobieltjes en vervolgens legt ze op haar manier aan de klasgenoten uit hoe een som opgelost moet worden. Vier leerlingen gaan mee met juf Khaoula, de stagiaire, om een proeftoets te maken. Uiteindelijk wordt de toets niet gemaakt, want niemand heeft een passer en andere materialen bij zich. Vervolgens worden alle sommen nog eens doorgenomen en uitgelegd. Het gaat dan om oppervlakten, diameter en omtrek. Ook hier maakt Sonia weer het verschil. Ze legt het haar klasgenoten keer op keer uit en daarna nog eens. Ze werkt al uit boek 2, samen met Helia en Arshan, een flinke jongen van 14 uit Oekraïne, die ook goed snapt waar het in de les over gaat. Als ze een wereldkaart zien hangen, vertellen ze elkaar over hun land en over de oorlogen die er zijn.

Moe
Aan het eind van de dag zijn alle leerlingen moe. Sonia vertelt mij dat dat komt omdat ze voortdurend in het Nederlands worden bevraagd en moeten antwoorden. Ze gebruiken vaker Google Translate op hun telefoon. Ook heeft zij hoofdpijn van vermoeidheid. Ik begrijp nu beter dat ze in het weekeinde eigenlijk alleen maar wil slapen, want elke dag van 08.45 tot 15.55 Nederlands praten maakt school inspannend.

Met dezelfde bussen gaan we weer terug naar huis. Het regent pijpenstelen en een bus valt uit. Daarom zijn we pas om 17.00 weer terug. Haar moeder heeft een smaakvolle schaal kip met rijst gemaakt en een salade van dun gesneden paprika, tomaat, uitjes en lekkere kruiden. Een glas water en een blikje cola staat bij elk bord. Na het eten gaan we op de nieuwe grote grijze bank zitten, terwijl Sonia de tafel afruimt en de afwas doet. Ook broer Sadam komt thuis en we maken kort kennis met elkaar. Hij spreekt al goed Nederlands. Broertje Abdul Tawab vertelt dat hij thuis Tawab heet, maar op school Abdul. “Tawab is een Arabische naam”, vertelt hij, “Het is een van de namen van Allah”.

De dag ervoor zijn de ouders van Sonia op haar school geweest en hebben zij gehoord dat het heel belangrijk is dat Sonia veel leest. Moeder laat de aanwezige twee boeken zien die in de kast staan. Het zijn de kinderboeken Bakkertje Deeg en het kerstfeest en De koning zonder kroon. Zowel Abdul Tawab als Sonia lezen allebei een stukje voor. Ik zie moeder en vader glimmen van trots en neem mij voor om een paar boeken te sturen voor de 15^e verjaardag van Sonia op 25 januari a.s.

Deze bescheiden mensen doen het en overwinnen hun gemis en verdriet met een vastberaden blik op hun toekomst.

Vol van bijzondere indrukken en gesprekken
Het is een bijzondere ervaring om zo’n hele dag op te trekken met een meisje van bijna 15 en haar gezin. Het zal je maar gebeuren dat je als veertigers een compleet nieuw bestaan moet opbouwen in een volstrekt andere wereld dan je gewend bent. En dat doen ze voor hun kinderen en natuurlijk ook hun eigen veiligheid. Deze bescheiden mensen doen het en overwinnen hun gemis en verdriet met een vastberaden blik op hun toekomst. Die is hier, weten ze, want de Taliban maakt het onmogelijk om terug te keren en in hun vertrouwde omgeving te zijn. Ze doen het voor hun kinderen en Sonia weet dat ze hier wel naar school mag en kan kiezen wat ze wil worden. Dat laat ze dan ook vaker weten aan haar ouders.

Het is al 19.00 voordat ik weer naar huis rijd, vol van alle indrukken en gesprekken.

Rikie van Blijswijk is sinds 2010 verbonden aan stichting NIVOZ als o.a. redacteur. Ze verbindt goede pedagogische onderwijspraktijk aan theorie en faciliteert gesprekken tussen onderwijsmensen.

Met dank aan Rob H. Bekker, Pascale Dings en Asuman Saltűrk, medewerkers van Ithaka, die dit artikel mede mogelijk maakten.