Een beeld van een kind – boekrecensie

31 mei 2023

‘Hoe we actuele pedagogische discussies bestuderen en trachten op te lossen hangt samen met hoe we als samenleving naar kinderen en jongeren kijken. Welke kindertijd we wel en niet wenselijk vinden, welke rol we ouders en opvoeders toebedelen en wat we denken dat de functie van leerkrachten en pedagogen is of hoort te zijn. Een fundamenteel pedagogisch debat over waarom en waartoe we opvoeden kunnen we daarom nooit los zien van de sociale, historische, economische en zelfs politieke context. Pedagogiek gaat immers om het doorgeven, verderzetten en vernieuwen van de wereld.’ Een betere introductie tot het boek ‘Een beeld van een kind’ had redacteur Joyce van den Bogaard niet kunnen bedenken.

Want ja, het is onmogelijk om onderwijs en opvoeding los van elkaar en van hun context te zien. Dat hebben de makers van het lijvige boek “Een beeld van een kind” uitstekend begrepen. Deze inleiding in de pedagogiek zou zomaar eens een standaardwerk kunnen worden, te gebruiken op lerarenopleidingen, maar ook door ouders thuis, leraren op school, of meer algemeen mensen met een hart voor kinderen en hoe we ze kunnen opvoeden tot kritische burgers en gelukkige en verantwoordelijke volwassenen.

Aan de hand van zes verschillende visies op het kind-zijn en de opvoeding belichten zij in 600 pagina’s de hedendaagse pedagogiek:

1. Het voorspelbare kind: maakbaarheid, meetbaarheid, labels en diagnoses
2. Het kind als burger: burgerschap, kinderrechten
3. Het witte kind: meertaligheid, ongelijkheid, discriminatie
4. Het kind als risico: gevaar/risicobeheersing, lichamelijk, speelsheid, de digitale wereld
5. Het kind als held: waardering voor het potentieel
6. Het kind als kapitaal: een investering in de toekomst, invloed van economisch denken

Via deze kindbeelden leggen de auteurs belangrijke pedagogische discussies op tafel, om je kennis te laten maken met pedagogisch onderzoek, met belangrijke pedagogische denkers en met verschillende theorieën en basisbegrippen uit de pedagogiek als wetenschap. Dat doen ze in teksten waar voortdurend grote betrokkenheid bij en liefde voor het kind uit spreekt.

Dat daarbij maar weinig onderwerpen gemist worden, bewijst bijvoorbeeld het hoofdstuk over het kind als risico. Daarin wordt zowel gekeken naar risico’s voor kinderen (zoals speeltuinen die te gevaarlijk of juist niet gevaarlijk genoeg zijn, als ook naar het kind zelf als risico (gewelddadige jongens, jeugdbendes, losbandige meisjes, jeugdrecht). Wat er daarnaaast onder geschaard wordt, is het risico voor opvoeders:

“De Duitse pedagoog Bollnow (1959) schrijft daarover dat als een pedagogische relatie wordt aangegaan, de opvoeder een existentieel risico of waagstuk aangaat, waarmee hij doelt op het feit dat de opvoeder in een dergelijke relatie zelf ‘meedoet’ en ook risico loopt; zij zet zichzelf op het spel (zie ook Spiecker, 1982; Wolbert, 2018). Een dergelijk risico nemen is in opvoeding volgens Bollnow onvermijdelijk. [...] Daarnaast is volgens Bollnow de pedagogische relatie ook een noodzakelijke relatie, want alleen binnen de vertrouwensrelatie kan er een verbinding worden gemaakt tussen het kind en de betrokken volwassenen.” (p. 350)

Tegelijkertijd laat het boek ook zien dat het noodzaak is hier weerstand tegen te bieden, omdat het opvoedkundige vraagstukken reduceert tot risicovermijding. Het ecologische perspectief laat ons zien dat een relationshop-based discourse (als tegenhanger van een risk-based discourse) ouders beter in staat stelt vertrouwen te hebben in de relatie met hun kind en opvoedkeuzes te maken op basis van die relatie.

Zo wordt het grote belang van pedagogiek en de liefde voor de ontwikkeling van het kind in dit boek centraal gesteld, en krijgt de pedagoog in elk hoofdstuk een pedagogisch hart onder de riem gestoken. Het boek heeft een prettige schrijfstijl en kan daarom best van voor naar achter gelezen worden, maar het gebruiken als naslagwerk of om af en toe eens door te bladeren is ook een prima idee.

Lieselot De Wilde, Michel Vandenbroeck & Bruno Vanobbergen (red.), Een beeld van een kind, inleiding in de pedagogiek. Owl Press, 2023. ISBN 9789072201089.