Documentaire 'Erop of eronder' en de schreeuw om ruimte

13 januari 2025

Mark Weghorst reflecteert op de documentaire Erop of eronder, die hoort bij de Verus-campagne Wegcijferen over prestatiefascinatie. De film toont de druk én de dilemma’s in het onderwijs en portretteert drie jeugdigen (Jonas, Jesaja en Mette) en hun ouders die zijn vastgelopen in het onderwijssysteem. In een bijrol hoor je ook drie onderwijsprofessionals (Niek, Nathalie en Ilse). Mark - verbonden aan het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) - stelt vragen en schetst de patronen. Wat zien we en hoe duiden we dat? We kunnen de individuele zorgen van Jonas, Jesaja en Mette beantwoorden met individueel aanbod, zoals ook in de docu te zien is, maar ook iets dieper en systemischer kijken.

Op maandag 27 januari is er een Dokhuis-dialoogavond over prestatiefascinatie waarin ook Mark is gevraagd een bijdrage te leveren. Je vindt hier in deze link meer info en je kunt je alsnog aanmelden.

Laten we leraar Niek eens goed beluisteren. Niek stelt alleen maar goede reflectieve vragen. Belangrijkste reflectie van Niek: ik kan geen goed advies geven aan Jesaja, (want wat Jesaja nodig heeft is er niet). Bij Niek zien we uiteindelijk ook de 'noodzakelijke' invoegactie in dat beperkende systeem. 

Wat we zien zijn drie gewone kinderen, goed gecarwashed in maatschappelijke verwachtingen en sociale verplichtingen. Een systeem dat dit enerzijds herkent, maar in gedrag diezelfde beperkingen bevestigt (door toch een advies te formuleren, door biofeedback, door liefdevolle appjes).

Wat overblijft is de schreeuw om ruimte. Ruimte voor de creativiteit van Jesaja, voor de bedachtzaamheid en melancholie van Jonas en de ambities van Mette. Creativiteit, bedachtzaamheid en ambitie die in de giftige mix van ijkpunten (schooladvies, examen, studieadvies) verworden tot problemen. Terwijl het toch prachtige kwaliteiten zijn.

Ook een schreeuw om ruimte bij Niek, Nathalie en Ilse. Ze kunnen alledrie helder aangeven wat ze zien, de behoefte ook van de leerlingen, maar weten dit niet om te zetten in handelen. Jesaja krijgt geen passend advies, Jonas wordt niet gewaardeerd om zijn bedachtzaamheid maar gaat getraind het examen in en Mette haakt af voordat het oordeel valt.

Wat zou ruimte bij Jesaja, Jonas, Mette, maar ook bij Niek, Nathalie en Ilse kunnen doen? Zou het daar soepeler, ontspannener en prettiger van worden? Zouden met name de jeugdigen er minder zorgelijk van worden? Zouden de professionals wat gemakkelijker kunnen doen wat 'goed' is en zich verre kunnen houden van doen wat 'nodig' is. Of tenminste 'goed' en 'nodig' met elkaar verenigen?

Ruimte. Een schreeuw om ruimte. Weg bij de individuele zorgen van kinderen en de individuele antwoorden op die individuele zorgen. Die individuele zorgen durven zien als de uiting van een maatschappelijk probleem waar we als samenleving een collectief antwoord op moeten vinden. Groots denken en iedere dag daarin stappen maken.

Wat doen we om die ruimte te maken in de komende vier uur, vier dagen, vier weken en vier maanden? Wat betekent dat voor de generaties na Jesaja, Jonas en Mette.

Een tot nadenken stemmende documentaire waarover we in gesprek kunnen. Als samenleving. 

Mark Weghorst is changemaker bij Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) en eerder verbonden aan Ouders & Onderwijs.