Diversiteit: ‘In de tram voel ik me een vreemde in eigen stad. Tot ik voorbij het direct zichtbare kijk.’

17 oktober 2017

Opeens voelt Femmy Wolthuis zich ongemakkelijk: in de tram zit ze tussen een vrouw met hoofddoek, bebaarde mannen in witte jurken, een jongen onder een hoodie. In niemand herkent ze zich. Totdat coach Marten Bos haar uitnodigt dat moment nog eens te doorleven. En dan verschijnen haar tramgenoten in andere aspecten van hun identiteit: ‘Contact tussen mensen is als een kruispunt van achtergronden, omgevingsfactoren en persoonlijke kenmerken.’

Dit blog kwam tot stand naar aanleiding van de NIVOZ-onderwijsavond die Iliass el Hadioui op 5 oktober 2017 heeft verzorgd over het thema Gelijke kansen in ‘superdiverse’ klassen. Over de gevoelige vraag naar de volwassenheid van een schoolcultuur.

Schommelend in tram 13 van Amsterdam Centraal richting Mercatorplein in West, op weg naar huis. Om mij heen hoor ik verschillende talen, die ik niet kan verstaan. Arabisch misschien, Turks of nog iets anders? Ik zie een vrouw met een groene hoofddoek en een kinderwagen. Ze draagt een zwarte, lange jurk over haar kleding.

Iets verderop praten twee oudere mannen geanimeerd en luid met elkaar, beiden dragen een baard en een lange, witte jurk. Ik zie ook een donkergekleurde jongeman in een spijkerbroek met een rode trui met capuchon, ritmisch bewegend op z’n stoel met een koptelefoon op. Ik voel me opeens ongemakkelijk en word me er sterk van bewust dat ik de enige blanke jonge vrouw ben in deze tram. Ik voel me kwetsbaar.

Het is een ervaring van alweer een aantal jaren geleden, maar ik kan er nog zo naar terug. Ik heb het als onprettig ervaren. Ik voelde me niet thuis in mijn eigen stad. Lange tijd wist ik daar niet goed raad mee. Aan de ene kant heb ik meegekregen dat medelanders met wortels in andere landen en culturen evengoed een plek hebben in Nederland als ikzelf. Aan de andere kant was het vervreemdend om geen herkenningspunten te voelen tussen mijzelf en mijn medelanders.

Herkenning voorbij het onmiddellijk zichtbare

En precies daar – in het wel of niet zien van herkenningspunten - ligt een sleutel tot het omgaan met diversiteit en het anders gaan kijken naar mijn stadsgenoten. En dus om een andere ervaring te hebben. Dat leerde ik van Marten Bos. Hij nodigde me door zijn visie op diversiteit uit te onderzoeken hoe ik contact maak met mijn stad- en tramgenoten.

Terugkijkend, ben ik in eerste instantie afgegaan op het zichtbare en hoorbare: huidskleur, kleding, taal. Allemaal dingen die anders waren dan bij mijzelf. Maar als Marten me daarna nieuwsgierig laat worden naar het minder zichtbare, dan kan ik oog krijgen voor het levensverhaal van mensen. En zie ik opeens overeenkomsten.

De vrouw met de hoofddoek is een moeder, net zoals ik. Ook zij zal worstelen met een kind dat niet in slaap komt, bepaalde dingen niet wil eten, driftbuien kent. En ongetwijfeld zal zij ook momenten kennen van onbeschrijflijke liefde voor haar kind. De twee oudere mannen lijken terug te komen van de moskee. Dat roept herinneringen op aan mijn jeugd, toen ik op zondag meeging naar de kerk. En ook nu nog bezoek ik regelmatig een universele eredienst. En de jongeman in de spijkerbroek is in ieder geval de zoon van zijn ouders. Zoals ik de dochter ben van de mijne. En hij houdt van muziek, net als ik.

Welk deel van je identiteit schuif je naar voren?

Wat deze ervaring mij heeft geleerd, is dat diversiteit samenhangt met onze identiteit. Dat is geen eendimensionaal gegeven, maar een continue uitwisseling tussen personen, relaties en omgeving. In het contact met anderen tonen we onszelf op een bepaalde manier en zetten we een deel van onze identiteit bewust of onbewust op de voorgrond. Contact tussen mensen is dus als een kruispunt van achtergronden, omgevingsfactoren en persoonlijke kenmerken.

Aspecten van onze identiteit die Marten Bos benoemd, zijn: gender, levensfase, tijd(sbesteding), levensbeschouwing, relationele status, geografische afkomst, seksuele gerichtheid, klasse, beroepsgroep, taal, IQ, migratie achtergrond, etniciteit, fysieke mogelijkheden, karakter/psyche, gezinspositie, taal en leerstijl. Waarbij er altijd ruimte is zelf nog een ander aspect toe te voegen dat belangrijk is voor jouw verhaal. Genoeg aanknopingspunten dus om op zoek te gaan naar de overeenkomsten.

Wat mij aanspreekt in deze manier van kijken naar diversiteit – op straat, in de tram, op school – is dat er oog is voor het levensverhaal van mensen, waardoor er ruimte ontstaat voor ontmoeting. Bewust zijn van je eigen levensverhaal en te weten en te spelen met welke identiteiten je naar voren schuift in contact met kinderen, ouders en collega’s getuigt wat mij betreft van wakkerheid en daarmee van volwassenheid. Waardoor er ruimte komt voor overeenkomsten en verschillen.

Femmy Wolthuis

Femmy Wolthuis is adviseur en coach voor schoolleiders in het basisonderwijs en loopbaancoach voor jongvolwassenen in het hoger onderwijs. Vanuit haar bedrijf EduWijs biedt ze ondersteuning bij het creëren van partnerschap tussen school en ouders. Zie: eduwijs.com http://www.eduwijs.com

Marten Bos is trainer, coach en supervisor, onder andere op het gebied van diversiteit. Een van zijn boeken heet 'Coaching en diversiteit -  een pragmatische kijk op modellen die werken'. Hij is de bedenker van de diversiteitskaarten en werken met de diversiteitscirkel.