Democratie is een verantwoordelijkheid

17 november 2017

Ik las in de krant het bericht dat er een vrouw op straat werd beroofd en dat niemand van de omstanders ingreep. Hoe is het mogelijk dat mensen zo weinig betrokken zijn bij de nood van de ander? Is het uit angst, uit onzekerheid of uit paniek dat men niets doet? Of is het een mentaliteit van ‘Ik heb er niets mee te maken’? Het is moeilijk om hierover een oordeel te vellen, maar wel belangrijk om erover na te denken. Een blog van wijlen Paul de Blot, bij leven hoogleraar Business Spiritualiteit.

Het gaat om de vraag in hoeverre we verantwoordelijk zijn voor elkaar en hoe ver we daarin kunnen gaan. Het democratisch denken heeft vooral de nadruk gelegd op gelijke rechten voor iedereen.

In het politiek beleid krijgen de mensenrechten sterke nadruk. Ik heb recht op veiligheid waar de staat voor moet zorgen, want ik betaal tenslotte belasting. Veiligheid, dat is de taak van de politie. Ik heb recht op medische zorg. Ik heb recht op onderwijs. In de politiek worden de discussies voornamelijk over de rechten gevoerd. Dit alles valt niet te ontkennen en de mensenrechten vormen terecht een kernwaarde.

Toch is het een eenzijdig uitgangspunt om de democratie louter in termen van rechten weer te geven. Een dergelijke opvatting richt zich eenzijdig op het eigenbelang en kan gemakkelijk leiden tot een sterk egocentrische houding, die geen oog heeft voor de keerzijde van rechten. Dat is verantwoordelijkheid.

Zonder tekort te doen aan de rechten van de mens, is het van groot belang ons ook bewust te worden van onze verantwoordelijkheid voor de mens. Ik ben zelf ook verantwoordelijk voor mijn eigen geluk en voor wat ik doe om tot mijn recht te komen. In een democratie heb ik – net als iedereen – recht van spreken, ook al heb ik er geen verstand van. Maar ik ben ook verantwoordelijk voor wat ik zeg. Ik heb wel recht op gezondheidszorg, maar ik ben zelf ook verantwoordelijk voor mijn gezondheid.

Deze verantwoordelijkheid geldt niet enkel voor mijzelf, maar richt zich ook op de ander. Want we zijn geen eenlingen zonder binding met elkaar. De keerzijde van mijn recht is mijn verantwoordelijkheid voor de ander. In een democratie gaat het vooral om deze verantwoordelijkheid, die altijd samengaat met de verantwoordelijkheid voor mijzelf.

Ik ben zelf het belangrijkste instrument in een democratie. Om van een ander te houden moet ik eerst leren van mijzelf te houden en zelf te ervaren wat me pijn doet en wat mij blij maakt. Wie niet voor zichzelf kan zorgen, is ook niet in staat om voor een ander te zorgen.

Verantwoordelijkheid schept mogelijkheden om voor zichzelf te zorgen, maar ook om anderen te helpen die hier niet toe in staat zijn. Democratie bestaat niet alleen uit een optelsom van rechten, maar ook uit verantwoordelijkheden.

Meer van prof. dr. Paul de Blot (1924-2019) op zijn eigen weblog, met informatie over magazines, zijn boeken en nieuwsbrieven.