Cultureel responsief lesgeven

8 februari 2021

'Kijken naar overeenkomsten is van belang, maar ook de verschillen moeten niet vergeten worden, want die zijn er nu eenmaal en daarom is het van belang om deze niet te ontkennen', zo legt onderwijswetenschapper en orthopedagoog Sabrina Alhanachi het belang van cultureel responsief lesgeven uit. In dit artikel legt ze uit wat het is en hoe het in de praktijk gebracht kan worden.

Sinds 2015 doe ik onderzoek naar cultureel responsief lesgeven (CRL) op middelbare scholen in Nederland. Ik heb me suf gezocht naar scholen die mee wilden doen aan mijn onderzoek, maar vaak kreeg ik als antwoord: “Interessant, maar onze prioriteiten liggen ergens anders en daarbij willen we juist gelijkenissen benadrukken en niet de verschillen”. Ja, kijken naar overeenkomsten is van belang, maar ook de verschillen moeten niet vergeten worden, want die zijn er nu eenmaal en daarom is het van belang om deze niet te ontkennen.

Waar in de Verenigde Staten cultureel responsief lesgeven bekend staat om het creëren van gelijke kansen tussen autochtone leerlingen en leerlingen met een migratie-achtergrond, lijkt dat in Nederland nog niet het geval te zijn. CRL wordt vaak gezien als ‘iets wat erbij komt’ terwijl het juist de bedoeling is dat het een onderdeel is van de dagelijkse lespraktijk. CRL lijkt ook een gevoelige snaar te raken bij scholen en docenten, omdat zij het gevoel lijken te hebben dat je ‘mensen in hokjes plaatst’ als je het toepast in de klas. Nu zul je zoals veel docenten denken: ‘Wat is cultureel responsief lesgeven dan en hoe kan ik het gebruiken?’
 
Cultureel responsief lesgeven is er om gelijke kansen tussen leerlingen te bevorderen. Het is een manier van lesgeven waarbij je rekening houdt met de achtergrond van een leerling en deze verwerkt in je lessen. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan de etnische en/of religieuze achtergrond van een leerling, maar ook aan de straatcultuur waar leerlingen dagelijks mee te maken hebben. Als cultureel responsieve docent ben je je bewust van de verschillende achtergronden in je klas, ben je bijvoorbeeld opzoek naar hoe verschillende etnische en religieuze achtergronden een bijdrage hebben geleverd en kunnen leveren aan het onderwijs en heb je kennis over de thuiscultuur van je leerlingen. Echter, bewustzijn en kennis zijn niet genoeg. Je bent pas echt cultureel responsief aan het lesgeven als je het toepast in de lespraktijk. Dit betekent dat je je bij het voorbereiden van je lessen altijd afvraagt hoe je bij de leefwereld van je leerlingen kunt aansluiten. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de Nederlandse schoolboeken ‘te Westers’ zijn, maar hoe kun je dan vanuit verschillende perspectieven lesgeven zodat het aansluit bij je leerlingen? Of anders gezegd hoe maak ik mijn lessen cultureel responsiever?

Een voorbeeld uit de praktijk is dat het in een economieles over rente gaat. In zo’n les gaf een leerling met een islamitische achtergrond aan dat rente verboden is in de islam, redenen daarvoor zijn onder andere omdat het aannemen van rente het toe-eigenen van de eigendommen van een ander betekent zonder hem daar iets voor in ruil te geven en dat het een systeem van arm en rijk in stand kan houden Deze redenen werden in de les besproken.

Een ander voorbeeld komt uit een biologieles. Een leerkracht merkte dat er vaak gesprek ontstond over de evolutietheorie als zij een les hieraan wijdde, vanwege verschillende opvattingen die over het ontstaan van het leven bestaan. Die ervaring maakte dat de docente vaak een filmpje liet zien tijdens deze lessen waarin de verschillende geloofsovertuigingen naast elkaar in beeld gebracht worden: Hoe kijken de islam, het christendom of andere geloven naar deze theorie? Hierdoor kon er een open, pro-actief gesprek ontstaan en voelen leerlingen dat er ook besef en ruimte is voor verschillende perspectieven.

Nog een voorbeeld van cultureel responsief lesgeven komt van een docent maatschappijleer. Deze docent had moeite met de uitlatingen van Turkse leerlingen over president Erdogan en de staatsgreep die in 2016 in Turkije plaatsvond. De docent vermoedde dat de leerlingen enkel het Turkse journaal keken en daarom eenzijdige informatie kregen. Aangezien het onderwerp bij de leerlingen leefde werd geadviseerd om hierin mee te gaan en leerlingen de opdracht te geven om het Turkse journaal met het Nederlandse journaal te vergelijken. Nadat de leerlingen dit hebben gedaan, kon de docent de leerlingen vragen stellen zodat zij kritisch konden nadenken over wat zij in het nieuws hadden gezien of gehoord. Het doel was om het kritisch denken bij leerlingen te stimuleren, de situatie in Turkije beter te begrijpen (door zowel de docent als de leerlingen) en daarmee aan te sluiten bij de leefwereld van leerlingen.

Met cultureel responsief lesgeven ‘plaats je mensen niet in hokjes’, maar betrek je ze, en verbeter je je lespraktijk door verschillende achtergronden in je lespraktijk te includeren. Juist in deze tijd waarin veel gesproken wordt over kansenongelijkheid, onderwijsachterstanden en racisme, is CRL een mooie tool die hiervoor mogelijk oplossingen kan bieden. 

Sabrina Alhanachi is onderwijswetenschapper en orthopedagoog.

Meer weten over cultureel-responsief lesgeven? Lees dit artikel.