Beeldende persoonsvorming: een gezamenlijke existentiële ontmoeting

1 september 2021

Hoe verbind je een pedagogische opdracht aan een praktijkles beeldende vorming? Jelle Ris deelt zijn ervaringen uit een proefles die hij gaf bij een sollicitatie als opleidingsdocent aan een pabo. Het is een voorbeeld van subjectiverend onderwijs, zegt hij zelf. ‘Vanuit theoretisch perspectief is er van alles uit te halen.' Jelle – co-auteur van ‘Biesta in de praktijk’ – schrijft vanuit eigen herinnering en intenties.

De studenten komen binnen en gaan zitten in de kring krukken die al klaar staat. Ik vertel mijn naam en zeer beknopt wat we gaan doen. Op het digibord staat de zin ‘Wanneer kom jij jezelf tegen?’ en daarbij een kleine afbeelding van Magritte's ‘La reproduction interdite (Verboden af te beelden), de bankier die in de spiegel zijn eigen achterhoofd ziet. We gaan namelijk met onszelf meekijken.

Ik ga zitten en begin te vertellen.

‘Ik kom mezelf geregeld tegen, best vaak eigenlijk, ik let er ook op. Ik woon bijvoorbeeld onder één dak met mijn schoonvader die beginnend alzheimer heeft en achterdochtig naar mij is. Dat moet ik echt van me af laten glijden en naast me neer leggen want ik ben een vrij gevoelig persoon. Maar ook bijvoorbeeld dit hier nu. Ik wil dolgraag aangenomen worden en hier lesgeven en heb dagen zitten voorbereiden (acht pagina’s voorbereiding, van fundament tot detail). Maar het enige moment dat telt is hier nu met jullie.’

De studenten knikken en beamen mijn woorden.

‘Ook als ik niet word aangenomen is dit een mooi moment. Ik kan dus eigenlijk helemaal niet falen. Het (en ik) is al goed zoals het is…’ Wie herkent dit soort situaties bij zichzelf en durft, ondanks dat we elkaar niet kennen, hier iets over te delen?’

Voorzichtig komen er wat voorbeelden naar boven over “jezelf over de kop werken”en “onder druk staan”. Ik deel een werkblad uit met enkele vragen en ruimte om te tekenen om de studenten op weg te helpen in hun idee-ontwikkeling. Voor mijzelf ook een soort knipoog naar schoolse manieren van werken met jonge kinderen. Ik zie echter dat ze de vragen heel netjes per punt beantwoorden. Dat had ik niet verwacht. Alleen steekwoorden opschrijven zou prima geweest zijn op weg naar verbeelding. Ik vraag iedere student of de instructie duidelijk is en of ze hulp nodig hebben. In mijn volgende ronde vraag ik naar een mogelijke verbeelding van hun gedachten. Het is een lastige opdracht die veel van hen lijkt te vragen. Het is ook niet niks, zonder gedegen opwarming het diepe in.

Ik zie dat ze de vragen heel netjes per punt beantwoorden. Dat had ik niet verwacht. Alleen steekwoorden opschrijven zou prima geweest zijn op weg naar verbeelding.''

‘Wie kan helpen met de grote rol papier?’ We snijden de rol in tweeën en plakken hem op de grond. Er ligt een wit vel van drie bij vijf meter op de grond. Voordat we aan de slag gaan, stel ik vragen over hoe deze activiteit kan worden uitgevoerd met acht- tot tienjarige leerlingen wat betreft hun belevingswereld en beeldende vaardigheden. De studenten geven mooie antwoorden waarin ‘trots’ en ‘opkomen voor jezelf of de ander’ worden genoemd.

De studenten verzamelen teken- en schilderwaar en gaan aan de slag. De mogelijkheid zo groot te kunnen werken is nieuw voor hen. Dat geldt zowel voor het formaat papier als voor de kwasten. Ik prijs vooral deze grote kwasten extra aan en zet bijpassende brede bakjes voor de verf neer. De studenten gaan enthousiast aan de slag. Het plezier neemt toe en er ontstaat een ontspannen sfeer.

Ik vraag of ze het prettig vinden als ik muziek aan zet en zet vervolgens fijngevoelige instrumentale hiphop aanL'Orange - Koala - full EP (2016). De studenten doen, ondergaan, nemen afstand en gaan verder. Ik ga naast elke student zitten en vraag ‘Waar ben jij aan begonnen?’, of zeg ‘Vertel!’. Van enthousiaste studenten krijg ik zeer persoonlijke verhalen te horen. Ik moet mijn aandacht er goed bij houden. Deze openheid en betrokkenheid is best overweldigend. Ik kan en wil hier niet anders dan integer mee omgaan.

We zien een zwembad met duikplank en de tekst ‘This life is like a swimming pool. You dive into the water, but you can’t see how deep it is.’ Een quote van ‘een basketballer van vroeger, die zelfs nog met Michael Jordan heeft gespeeld’ (Dennis Rodman). We zien een groot vraagteken. ‘Ondanks dat ik een diploma heb, kom ik er achter dat ik nauwelijks iets weet’. We zien een wervelstorm vol ogen. ‘Soms komen al die blikken van kinderen als ik voor de klas sta, flink binnen en moet ik mijn rust vinden in het oog van de storm.’ We zien een metamorfose aan een boomtak ‘omdat we de kans hebben te veranderen’. We zien dynamisch en wervelend lijnenspel, donderwolken en muzieknoten. Binnen drie kwartier openen zich prachtige innerlijke werelden.

Het is al gauw ‘bijna tijd’ en we moeten stoppen. Een gedegen beeldbeschouwing wordt lastig. De studenten zien gelukkig betekenisvolle overeenkomsten tussen de werken. Ik vraag iedereen een beeldende titel te verzinnen als afsluiting. Er is geen tijd om verhalen te delen.

Voor mij ging deze les over het verbinden van de pedagogische opdracht aan beeldende vorming. Ik deed een flink beroep op de studenten. We verkende niet alleen tijd, ruimte en een vorm die mogelijk kunnen bijdragen aan het volwassen-in-de-wereld staan. Bij deze verkenning werden ook persoonlijke ontmoetingen met innerlijke weerstand geduid, die vervolgens als vertrekpunt diende om iets nieuws te beginnen. Zowel qua beeldende creatie als qua relatie met henzelf. Dit leidde op papier tot een gezamenlijke existentiële beeldende ontmoeting.

In feite heb ik de studenten enkel gewezen op de mogelijkheid van een dergelijke oefening en daarmee een concrete vorm aangereikt om in de wereld te kunnen verschijnen, een vorm die zij - na een vertaling naar de doelgroep - als leraar in hun eigen groep kunnen inzetten.

Jelle Ris is zestien jaar lang docent geweest in het speciaal voortgezet onderwijs, Hij rondt moneteel een studie Onderwijswetenschappen af met een scriptie over onderbreken, vetragen en ondersteunen. Daarnaats is hij co-auteur van het boek ‘Biesta in de praktijk, Wereldgericht onderwijzen’ Als kersvers pabo-docent is hij naast Biesta een van de gasten op het gelijknamige NIVOZ-symposium op 29 september a.s. in Driebergen.