Bas de Gaay Fortman over de moreel-politieke dimensie van de pedagogische opdracht

24 maart 2021

Bastiaan (Bas) de Gaay Fortman is een Nederlandse politicus en wetenschapper. Hij zat in de Eerste Kamer vanuit de Politieke Partij Radikalen (PPR). De afgelopen jaren zet de emeritus hoogleraar mensenrechten zich hartstochtelijk in voor een herwaardering van de grondwet. Daarbij betrekt hij graag zijn eigen kleinkinderen: met kleinzoon Olivier schreef hij De Grondwetwijzer (2017) en op 14 april verzorgt hij onze vierde Onderwijsavond. Luc Stevens sprak De Gaay Fortman voorafgaand aan de avond en bevroeg hem alvast op enkele thema's. Kaarten (à 15 euro) bestel je hier.

Inleiding Jaarthema

De pedagogische opgave met zijn eigen kompas lijkt in onze scholen uit zicht geraakt, alsmede leiderschap dat dat vertegenwoordigt. Met de introductie van het begrip ‘burgerschap’ en daarop geënte programma’s en activiteiten trachten overheden aan de groeiende behoefte aan pedagogische oriëntatie tegemoet te komen, maar het ontbreekt aan een omvattend gesprek over de verantwoordelijkheid van de volwassenen in onze scholen.

Urgentie van thema 'pedagogische opgave'

Scholen en opleidingen vormen ook een spiegel van de samenleving. Dat betekent dat de sociale en sociaal-culturele onzekerheden en spanningen van de huidige samenleving in de scholen gereflecteerd worden. Dat roept vragen op over verbondenheid en verantwoordelijkheid, vragen dus naar ethische en morele criteria, in de onderwijscontext pedagogische criteria. Hoe ziet ons onderwijsklimaat of ons schoolethos en er uit en waar halen we dat vandaan?

Persoonlijke betrokkenheid

Van jongs af is Bas de Gaay Fortman politiek betrokken geweest. Hij was zeer actief als volksvertegenwoordiger en later als onderzoeker en auteur. Zijn grote zorgen over en ervaren verantwoordelijkheid voor het huidige politieke klimaat mogen blijken uit zijn bijzondere studie Moreel Erfgoed, koers houden in een tijd van ontwrichting. Ons moreel erfgoed, de basis van onze democratie en rechtstaat.

Tipje van de sluier

In zijn voordracht zal de Gaay Fortman de moreel-politieke dimensie van de pedagogische opdracht uitweren. Leraren en schoolleiders krijgen dagelijks met deze dimensie te maken en met de vraag welk voorbeeld zij daar denken te moeten geven. Denk alleen al aan de grote sociaal culturele diversiteiten in de grote steden en de grote verschillen in politieke voorkeuren bij de leerlingen thuis. Kinderen komen met deze voorkeuren naar school en gedragen zich daarnaar.

Een pedagogisch “sterke” leider

Een voorbeeld van sterk pedagogisch leiderschap is voor Bas de Gaay Fortman Eberhart van der Laan, voormalig burgemeester van Amsterdam. Hij stond voor democratische grondrechten en zocht vooral naar oplossingen in plaats van zich als politicus te presenteren.

Doelen van de Onderwijsavond

De grondwet als normatief kader voor de pedagogische opdracht neer te zetten.
Kaarten (à 15 euro) voor de (online) onderwijsavond bestel je via deze link.

Lees, kijk- of luistersuggesties

• Het artikel Grondwetsdag, een feestdag, waarin De Gaay Fortman signaleert dat onze grondrechten juist in de coronacrisis een comeback hebben gemaakt:

We realiseren ons nu hoe belangrijk onze fundamentele vrijheden zijn, die in onze grondwet worden gewaarborgd. Onze vrijheidsrechten en het recht op privacy staan op gespannen voet met de zorgplicht van de overheid, maar die laatste weegt op dit moment zwaarder voor ons algemeen belang.

• Het boekje De Grondwetwijzer, Prometheus, 2018. Een samenvatting:

Wereldwijd is het politieke toneel in korte tijd hevig veranderd. Zelfs de parlementaire democratie staat onder druk. De financiële crisis beschadigde economische verwachtingen op het moment dat brandhaarden rond Europa voor grote stromen vluchtelingen zorgden en terreuraanslagen het nieuws gingen domineren. Populisme en referendumpolitiek volgden en de maatschappij raakte in verwarring. Hoe geven we onze uit balans geraakte samenleving weer politieke structuur?

Een positief antwoord ligt in de Nederlandse grondwet. Daarin zijn normen vastgelegd die zijn voortgekomen uit een beschavingsgeschiedenis van vele eeuwen. De grondwettelijke waarden zijn van alle tijden; zo heeft deze krachtige tekst het vermogen verbindingen opnieuw te leggen, zowel tussen politici en burgers als tussen burgers onderling. Met dat oogmerk komen oorzaken van politieke verwarring in dit boek aan de orde, evenals de grondleggers die aan de basis stonden van de democratische rechtsstaat zoals wij die nu kennen. Grondwetprincipes die richting kunnen geven aan democratisch debat en politieke praktijk worden verhelderd. Ook worden reacties op problemen als migratie, klimaat, armoede en terrorisme tegen het licht van de grondwet gehouden. Het betoog eindigt met de Grondwetwijzer: een tabel waarmee elke politieke partij in één oogopslag op grondwettelijkheid kan worden beoordeeld