Alex Peltekian, voorzitter College van Bestuur van Gearhing, over de kracht van ontroering

10 oktober 2018

Alex Peltekian, voorzitter College van Bestuur van Gearhing, is met zijn bos krullen, snor en vlinderdas een opvallende verschijning. Zijn stralende, bijna ondeugende ogen maken meteen nieuwsgierig. Hij wil een inspirator zijn die mensen het idee geeft dat er wat gaat gebeuren. Peltekian is zijn loopbaan begonnen als psychiatrische verpleegkundige in een ouderwetse instelling.

‘Daar liep een klassieke geneesheer-directeur rond, met een witte jas en een sik. Op een dag verscheen er een nieuwe geneesheer-directeur, een jonge vent met een zwarte coltrui en een colbertje. Toen dacht iedereen: yes, nu gaat het gebeuren! Zo iemand ben ik ook. Aanwezig zijn, dat is mijn kracht.’ Peltekians werk in de psychiatrie en later in de gehandicaptenzorg hebben hem meer fundamentele inzichten en drijfveren opgeleverd. Hij is lange tijd groepsleider geweest van meervoudig gehandicapte kinderen en later van ernstig beschadigde kinderen die uit huis geplaatst moesten worden. Toen hij met die kinderen werkte, liepen er bestuurders en directeuren rond die er volgens de jonge Peltekian ‘geen bal van snapten’. Ze wisten niet waar het over ging en het ergste: ze luisterden niet naar Peltekian en zijn collega’s. ‘Toen heb ik besloten het anders te gaan doen. Ik ben gaan studeren om directeur van een zorginstelling of ziekenhuis te worden met als ultiem doel de professional in zijn kracht te zetten.’

Na enkele omzwervingen (verhuizing naar Terschelling, traiteur en directeur van Oerol en directeur van een Haagse school)  realiseert hij deze persoonlijke missie uiteindelijk in het onderwijs. Daarin wil Peltekian mensen vooral laten zien dat zij ertoe doen. ‘In de scholen zit “een IJsselmeer vol ervaring”. Die zitten echt niet te wachten op iemand die komt zeggen wat ze moeten doen, maar willen iemand die vraagt “hoe zou het moeten?” Vertrouwen is een sleutelbegrip en dat werkt in een organisatie door van boven naar onder. Als je het onderwijs op toetsresultaten gaat afrekenen, moeten de kinderen dat uiteindelijk gaan doen, want ‘Als de minister in de nek hijgt van de Raden van Toezicht, dan hijgen zij in mijn nek en moet ik die resultaten gaan halen bij de directeuren, die bij de leraren in de nek gaan hijgen en uiteindelijk moeten zij de kinderen in de nek hijgen’. Zo werkt het. Andersom werkt het ook. Als ik door mijn Raad van Toezicht word vertrouwd, dan werk ik vanuit vertrouwen met mijn directeuren en zij vanuit vertrouwen met hun leraren waardoor de kinderen in de klas de ontspanning krijgen om zich optimaal te kunnen ontwikkelen.’

Peltekian voorziet een kanteling in het onderwijs: ‘Kennisoverdracht is over 10-15 jaar niet meer het primaat van school, dat vindt steeds meer en overal plaats. Wij hebben creatieve mensen nodig en daar hoef je weinig aan te doen, want mensen zijn van nature creatief en leergierig. Daarom mag van mij die rare leerplicht afgeschaft worden. Iedereen wil toch leren? Ontmoeting in de school blijft belangrijk voor kinderen en voor een samenleving: aandacht en ruimte om te ontdekken wat je wil, wat je belangrijk vindt en wat je met anderen voor elkaar kunt krijgen. Als we dat niet doen, gooien we zo ontzettend veel talent weg’, aldus Peltekian.

Peltekian is dus een man met een missie. Maar niet iemand die zegt: ‘nu moeten we het allemaal zo gaan doen’. Hoe zorgt hij er dan voor dat er beweging komt? Door de mammoettanker die het onderwijs is, een paar graden van koers te laten veranderen, waardoor we over 10 jaar echt ergens anders uit komen. Hij doet dat door mensen anders naar dingen te laten kijken en ze de ruimte te geven zelf een andere koers te gaan varen. Copernicus is voor hem een inspiratiebron: ‘Duizenden jaren geloven we onze zintuigen en denken we dat de zon om de aarde draait, tot er iemand komt die zegt dat dat niet zo is. Stel, je staat op het strand en je kijkt naar de ondergaande zon. Er loopt iemand langs die op je schouder tikt en zegt “wat je ziet is niet wat het is”. Daarna kan je nooit meer hetzelfde zien. Je ziet nog steeds de zon ondergaan, maar je weet dat het niet zo is. Dat wil ik ook: mensen anders laten kijken. Dat is de mooiste en goedkoopste verandering die er is. Ik ga naast mijn mensen staan en zeg: blijf gewoon lesgeven, dat gaat hartstikke goed, alleen draai het eens om, kijk er eens anders tegenaan. Dat is mijn kracht.’

Deze bestuurder gunt leraren en kinderen dat ze eerst kijken naar wat ze willen, dan of het kan en dan pas of het ook mag. Alle drie, maar wel in díe volgorde.

‘Wij zijn gewend andersom te denken en dat begint al in groep 3. We kijken eerst naar wat mag. Dan valt de helft al af. Dan kijken we naar wat kan en dan valt weer de helft af. En dan blijft er een heel klein stukje over en dan kijken we naar wat je misschien leuk vindt. Als je het omdraait begin je eerst met kijken naar wat je wil. Wat een ruimte! Dan kan alles. Daarna ga je eens een keer kijken of het kan en dan loop je nog tegen een paar regels aan maar dan kan je altijd nog kijken hoe je daarmee om moet gaan. Bij sommigen is de weerstand tegen deze benadering heel groot, maar ik merk dat als ik het tegen personeel zeg, dat heel veel mensen er blij van worden. Ik zeg tegen mijn mensen: ken je grenzen, niet de regels, dat is heel krachtig. Daarmee appelleer ik aan gezond verstand van professionals. Als van de 200 mensen met wie ik werk, 10% in beweging komt, moet je dan eens kijken wat er gebeurt!

Als zijn dochter vier jaar is, wil hij haar iets meegeven. Hij verwoordt dat door enkele regels te citeren uit ‘Marijntje Gijssen’ van AF de Jong:

Alle schoon dat de aarde kan geven
Blijkt een pad dat tot u voert
En alleen is leven leven
Als het tot den dood ontroert.

‘Kinderen hebben dat nog, die ontroering’, licht hij toe. ‘Ik gun iedereen een leven met ontroering en een zinvol bestaan. Leraren en ouders kunnen kinderen ontroering laten ervaren en laten weten dat ze zelf invullen wat zinvol is. Daarin vind ik het wezenlijk dat het ergens over gaat.

Het ergste wat een kind kan overkomen is niet gezien worden. Elk mens wil zich verbonden voelen en delen met anderen wat hij kan, wil en voelt. In het huidige tijdsgewricht zijn we heel sterk gericht op het meetbare, maar ik wil meer aandacht voor het ‘merkbare’. Dingen als geloof, overtuiging, hoe ga je om met een ander. Dat is moeilijk te meten, maar wel van wezenlijk belang. Het onderwijs zou tot doel moeten hebben kinderen in staat te stellen de regie te voeren over hun eigen leven.’

In zijn kamer hangt een landkaart van de Verenigde Staten. Voor Peltekian is dat een metafoor. ‘Ooit ben ik in mijn eentje van Washington DC naar San Fransisco gefietst. Op Terschelling heb ik geprobeerd die reis voor te bereiden. Maar dat is onmogelijk! Het is te groot. Dat geldt ook voor het leven: dat is zo groot dat je het niet in een draaiboek kunt zetten. Wat je wel kunt doen is vertrouwen op jouw flexibiliteit en creativiteit, waarmee je wat je onderweg tegenkomt op kunt lossen. Dat zou ik ook graag willen in het onderwijs. Kinderen beginnen aan zo’n tocht en wij leiden ze op met draaiboeken. Terwijl niemand weet wat ze onderweg precies zullen tegenkomen! Wat ik graag zou willen is kinderen uitnodigen te leren dat ze alles wat ze onderweg tegen komen kunnen aanpakken en keuzes kunnen maken.’