AI in de klas: tussen technologie en de bedoeling van onderwijs

9 januari 2025

In de nieuwste aflevering van de NIVOZ-podcast spreekt Jan-Jaap Hubeek met Barend Last: schrijver, docent, onderwijsmaker en liefhebber van verhalen. Vanuit zijn veelzijdige ervaring deelt hij inzichten over hoe AI het onderwijs dwingt terug te keren naar de kern: wat is de bedoeling? Barend pleit voor reflectie, nuance en het versterken van de rol van de leraar. Want AI mag disruptief zijn, maar biedt volgens hem vooral een kans om onderwijs opnieuw te doordenken.

'Een auto gaat veel harder dan een hardloper ooit kan, maar we noemen die auto geen betere hardloper. Dat zijn we met AI wel aan het doen.'

AI als disruptieve kracht
AI komt het onderwijs niet zachtjes binnen, stelt Barend. Het verstoort en daagt uit: wat betekent het om leraar te zijn in een wereld waarin technologie taken overneemt en zelfs menselijk denken simuleert? In zijn boek Chatten met Napoleon, geschreven met Thijmen Sprakel, vraagt hij zich af welke rol de leraar inneemt in deze nieuwe werkelijkheid.

'AI dwingt me om steeds weer terug te gaan naar de vraag: wie ben ik als docent en als mens? Hoe verhoud ik me tot deze technologie? Het gaat niet alleen over tools, maar over je identiteit als leraar.'

Barend ziet technologie niet als een vijand, maar als een spiegel. Net zoals eerder de boekdrukkunst of het internet onderwijs fundamenteel veranderde, dwingt AI ons om opnieuw te kijken naar de functie van onderwijs en de taken van de leraar.

Als AI je onderwijs bedreigt, is dat misschien een teken dat je onderwijs niet stevig genoeg stond

Terug naar de bedoeling
Barend pleit ervoor om technologie niet klakkeloos in te zetten, maar te vertrekken vanuit een duidelijke visie. Hij gebruikt de metafoor van een boom:

                  •               De wortels staan voor de filosofische en pedagogische uitgangspunten.

                  •               b is de visie op onderwijs.

                  •               De takken en bladeren zijn de methoden, tools en technieken.

'We hebben het vaak alleen over de blaadjes—over de tools. Maar die groeien ergens uit. AI dwingt scholen terug te keren naar hun wortels: wat willen we écht bereiken? Pas als je dat scherp hebt, kun je nadenken over hoe technologie je kan helpen.'

Hij wijst ook op de analogie met het horseless carriage syndrome. Toen de benzinemotor werd uitgevonden, bouwde men eerst koetsen zonder paarden. Pas later ontstonden auto’s zoals we die nu kennen. 'Zo zitten we nu ook met AI: we proberen het oude systeem te verbeteren met een nieuwe technologie. Maar wat als we het helemaal anders durven inrichten?'

De rol van de leraar
AI roept vragen op over toetsing, onderwijsontwerp en de rol van de leraar. Is een opdracht goed als een leerling deze simpelweg door ChatGPT kan laten maken? Volgens Barend dwingt dit ons kritisch te kijken naar de kwaliteit van opdrachten en toetsing.

'AI gaat je niet vervangen. Maar iemand die AI beter gebruikt dan jij, misschien wel. Dat doet een beroep op je vaardigheden en je rol als leraar. Het gaat niet alleen om technologie leren gebruiken, maar vooral om technologie op de juiste manier inzetten.'

Tegelijkertijd roept hij op tot nuchterheid. Technologie moet geen magische goocheldoos zijn. “AI is geen bedreiging. Het is een instrument. Het zijn kabels, chips en data. Niet meer, niet minder. Maar we moeten leerlingen leren begrijpen wat AI is en hoe ze ermee om kunnen gaan. Het is bijna onethisch om hen daar niet op voor te bereiden.”

AI vraagt om meer: meer reflectie, meer verantwoordelijkheid en een herwaardering van de rol van de leraar als regisseur van het leren

Vooruitkijken met vertrouwen
Wat betekent dit concreet voor scholen? Barend pleit voor een toekomstgerichte benadering, waarin scholen en leraren de regie pakken. Niet vanuit angst, maar vanuit mogelijkheden. Hij wijst op de verantwoordelijkheid van scholen en overheden om samen te werken aan technologieën die passen bij hun waarden.

'Stop met wachten op Big Tech. We hebben als land de kennis en middelen om zelf alternatieven te ontwikkelen. AI is geen onvermijdelijke kracht die ons overkomt. We hebben de stuurknuppel in handen. Laten we die dan ook pakken.'

Barend Last biedt een helder en inspirerend perspectief op AI in het onderwijs. De technologie mag disruptief zijn, maar biedt vooral kansen om terug te keren naar de kern: wat is de bedoeling van onderwijs? Hij daagt scholen en leraren uit om opnieuw na te denken over hun rol, om te innoveren vanuit visie en om technologie te omarmen—maar altijd in dienst van menselijkheid en pedagogiek.

AI is niet het doel. Het is een middel. Zorg dat jij als leraar het roer in handen houdt

Luister de podcast
Wil je meer horen over AI, de rol van de leraar en de toekomst van onderwijs? Beluister deze aflevering van de NIVOZ-podcast ‘AI: het pedagogisch appèl’ met Barend Last.