"Zo had ik het nog niet bekeken!" Een terugblik op de workshop 'Verbinding vanuit radicaal inlevingsvermogen'

26 februari 2025

Job Gaalman, masterstudent Humanistiek en betrokken bij de pijler Onderzoek en Ontwikkeling van stichting NIVOZ, blikt terug op de bewogen workshop ‘Verbinding vanuit radicaal inlevingsvermogen’ van opleider Luis Duarte. De workshop ging op woensdag 12 februari 2025 vooraf aan de NIVOZ-onderwijsavond met Milio van de Kamp, socioloog en universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam, die sprak over: ‘Voorbij de dominante normen: hoe verbind je je met elke leerling?’

Het is woensdagmiddag, ongeveer kwart over vier wanneer ik de ingang van het Leidsche Rijn College binnenloop. Terwijl enkele leerlingen na hun schooldag op huis aan gaan, nestel ik me samen met een dozijn onderwijsprofessionals in de mediatheek voor de inleidende workshop van NIVOZ-opleider Luis Duarte. Luis leidt de workshop in door zichzelf bewust niet voor te stellen. Dat mogen de deelnemers namelijk gaan doen, op basis van hun aannames over hem, en dat gaat best goed. Zo gokt iemand dat hij getrouwd zou zijn (hij droeg een ring), denkt een ander dat hij zijn uitstraling belangrijk vindt (op basis van zijn schoenen en kleding), denkt weer een ander dat hij rugby speelt (terwijl iemand anders aan voetbal dacht), en stelt iemand terughoudend dat hij roots buiten Europa heeft. Luis uitdagend: ‘Vanwege mijn huidskleur hé.’         

Na het voorstellen merkt hij op: ‘Leraren kunnen dit voorstelspelletje goed.’ Hij geeft aan dat het niet erg is dat we dat op basis van (voor)oordelen doen. Oordelen doen we allemaal, en vaak op basis van onze eigen rugzak. De kunst, volgens Luis, is om erop te letten hoe je daar naar handelt, en te kijken wat je nog meer ziet. Om dit te illustreren laat Luis een bakje met briefjes rondgaan waarin eigenschappen van een leerling en zijn omgeving zitten. Een greep uit de briefjes: ‘jongen moet met broertje half uur naar school lopen’, ‘moeder heeft geen werk doordat ze kampt met een depressie’, ‘vader is alcoholist’. Nadat we al deze zinnen van elkaar gehoord hebben, gaan we met elkaar in gesprek over welk beeld we bij deze leerling kregen en hoe we de leerling zouden benaderen. Deelnemers geven aan om naast de leerling te willen gaan staan, om betrokken te zijn, maar vragen zich ook af of de leerling wel zijn verhaal kwijt wil? Is het aan ons daar naar te vragen? En wat maakt het uit als ik het wel doe, maar mijn collega’s niet?

Theorie U
Hier verwijst Luis ook naar Theory U. Deze theorie draait om drie dringen: een open geest, een open hart en een open wil, legt Rikie Van Blijswijk in dit artikel uit. Volgens Otto Scharmer, bedenker van Theory U, gaat het erom contact te maken met je ‘innerlijk potentieel’. Dat is geen proces van A naar B, maar vereist bereidheid om de diepte in te gaan. En dat begint bij het opschorten van je eigen (voor)oordelen. De afbeelding, die Luis ook tijdens de workshop laat zien, illustreert dit proces. Bij dit proces hoort ook het adresseren van belemmerende stemmen, zoals de stem van het oordeel, de stem van het cynisme en de stem van de angst. De stem van het cynisme komt bijvoorbeeld zo terug: ‘Ik kan nu wel contact maken zo’n leerling als hierboven beschreven, maar als een collega dat niet doet, hoeveel zin heeft het dan?’ Hier spreekt de stem van het cynisme, omdat het niet gelooft in verandering, vaak op basis van eerdere teleurstellingen. Een vraag als ‘Hoe kan ik tijd maken als ik nog dertig andere leerlingen in mijn klas heb?’ kun je verbinden aan de stem van de angst. Angst omdat je bang bent dat wanneer je tijd maakt voor die leerling, je niet aan de rest van je werk toe komt en de controle verliest. Luis erkent het belemmerende gevoel van de deelnemers die hiermee worstelen, maar benadrukt ook de waarde van het voorleven en inspireren. Door present te zijn voor je leerlingen inspireer je ook  je collega’s. Misschien krijg je er zelfs eentje mee, die vervolgens op eenzelfde manier diens leerlingen gaat benaderen. Dan staan jullie al met z’n tweeën, en is je capaciteit dubbel zoveel!

Als eindoefening laat Luis ons oefenen met het opschorten van je eigen oordelen en je inleven in de leerling. De opdracht is om een recente onderwijservaring met een leerling op te schrijven, eerst vanuit jouw eigen perspectief. Nadat we dat gedaan hebben, vraagt Luis ons om de ervaring opnieuw te beschrijven, maar dan vanuit het perspectief van de leerling. Dit gedeelte verrast mij het meest. Ik beschrijf een ervaring waarin een student helemaal niet geïnteresseerd leek in het reflectiepracticum waarbij ik een docent assisteerde. Als de student moest reflecteren draaide ze eromheen, en daarbij leidde ze andere studenten af. De docent en ik stoorden ons aan haar gedrag. Toen we haar vroegen wat ze van de reflectieoefeningen vond, gaf ze aan niet uitgedaagd te worden. Dat vonden wij weer ironisch, omdat de kwaliteit van haar reflecties in onze ogen ondermaats waren.

Maar toen ik ging schrijven vanuit het perspectief van de student, veranderde mijn blik op de casus volledig. Doordat ik vanuit het perspectief van de student schreef, zette ik mijn eigen oordeel en visie op haar gedrag helemaal opzij. Daardoor werd haar ervaring voor mij duidelijker: zij voelde zich niet uitgedaagd, waardoor ze het practicum niet op waarde schatte. Als je het zo bekijkt is haar terughoudende houding en afleidende gedrag goed te verklaren. Toch was ik hiervoor niet tot deze inzichten gekomen. Doordat Luis mij in feite vroeg te reflecteren op het tegendeel, deed hij een beroep op mijn inlevingsvermogen en zo opnieuw verbinding te maken met mijn pedagogische conditie, waarin ik me bewust ben wat het gedrag van een student met mij doet en ik bereid ben om naast die leerling te gaan staan.

Bronnen
Van Blijswijk (2015), Otto Scharmer, Theorie U en een dieper bewustzijn: 'Open geest, open hart, open wil', NIVOZ, geraadpleegd 24 feb, https://nivoz.nl/nl/otto-scharmer-theorie-u-en-een-dieper-bewustzijn-open-geest-open-hart-open-wil