Woord van waarschuwing: Is dat gedrag echt 'autistisch'?

5 januari 2016

Tijdens een training over Human Dynamics ontdekte Jack Provily dat bepaald gedrag snel verward wordt met autistisch gedrag en ook als zodanig benoemd wordt. Hij wijst op de valkuil van het snelle oordeel en het belang van goed kijken. 'Mensen met een stevig mentaal principe leven vanuit het hoofd. Alles wordt overdacht, geanalyseerd en gerationaliseerd. In de praktijk merk ik dat mensen met een sterk mentaal principe gedrag vertonen dat verward kan worden met autisme.'

Human Dynamics gaat over drie principes die in elk mens aanwezig zijn. Het mentale principe dat we ook wel het verstandelijke, denkende principe noemen, het emotionele principe, wat voor relatie en gevoel staat en tenslotte het fysieke principe, oftewel het praktische en handelende principe.

De manier van interactie van deze drie principes bepaalt hoe je communiceert, hoe je leert, hoe je zaken aanpakt enzovoort. Mensen met een sterk fysiek principe gaan uit van de praktijk, van de realiteit. Bij een sterk emotioneel principe gebeurt dit vanuit gevoel en intuïtie. Mensen met een stevig mentaal principe leven vanuit het hoofd. Alles wordt overdacht, geanalyseerd en gerationaliseerd.

Als ik tijdens de training videobeelden laat zien van een samenwerkingsopdracht door mensen met een sterk mentaal principe, reageren deelnemers altijd verrast. In de film zien we namelijk drie mensen die eerst kort communiceren over wat ze moeten realiseren, ze laten elkaar daarbij uitpraten, er vallen stiltes in het gesprek en er wordt niets herhaald. Als ze aan het werk gaan, wordt er nauwelijks meer gesproken. Er is geen non-verbale emotie zichtbaar. Als we de video-beelden nabespreken, valt altijd het woord autisme.

In de praktijk merk ik dat mensen met een sterk mentaal principe gedrag vertonen dat verward kan worden met autisme.

Kinderen die niet meedoen met spelletjes op het schoolplein. Ze hangen wat rond, meestal aan de zijkant (ze willen overzicht!). Leerkrachten met een sterk fysiek principe vinden van zo'n kind dat het te weinig handelt, te weinig meedoet.

Kleuters die in de huishoek aan de rand wat 'aanrommelen'. Tegen hun ouder zegt het kind later dat het in de huishoek gespeeld heeft. Een juf met een sterk emotioneel principe zal van dit kind zeggen dat het niet meespeelt, niet communiceert, geen gevoel laat zien.

Onverwachte momenten zijn voor deze kinderen niet fijn omdat ze van duidelijkheid houden. Hun hoofd is namelijk op iets ingesteld en een plotselinge verandering is lastig. Ze willen zich voorbereiden! Leerkrachten met een sterk emotioneel principe kunnen oordelen dat het kind te weinig flexibel is.

Omdat herhaling niet past bij dit principe, zullen deze kinderen niet geneigd zijn om iets te zeggen wat een ander al gezegd heeft. Als ze iets zeggen, zullen ze dat zo beknopt en duidelijk mogelijk doen. Leerkrachten kunnen hierdoor denken dat ze het antwoord niet weten.

Leren gebeurt bij dit principe in het hoofd en alleen, op een eigen manier. De leerstof dient sequentieel en lineair aangeboden te worden. Dit is voor het mentale principe de ideale manier van ontwikkelen. In de praktijk betekent het dat dit principe zich vaak moet aanpassen.

Als je aan hen vraagt hoe ze zich voelen, zullen ze antwoorden dat ze er over na moeten denken (!). Meestal krijg je geen antwoord omdat ze hun gevoel willen rationaliseren.

Ook zie ik bij deze kinderen vaak een wat vlakke gelaatsuitdrukking. Je kunt nauwelijks emotie zien. Maar die is er wel! Alleen niet zichtbaar. Daarom wordt er door leerkrachten soms gezegd dat er geen gevoel, geen humor is. Pijnlijk..

In de trainingen zie ik dat een sterk mentaal principe in mindere mate voorkomt dan de andere twee (10 % van de deelnemers). Juist het principe wat van zichzelf al op de achtergrond blijft, is dus ondervertegenwoordigd.

Des te meer een reden om voorzichtig te zijn met oordelen en nog beter te kijken. Valt het gedrag wat we zien onder autisme? Of is het gewoon een kind met een sterk mentaal principe?

Jack Provily is werkzaam geweest als leerkracht, intern begeleider en directeur in het Primair Onderwijs. Sinds augustus 2012 is hij onderwijsbegeleider. Dit is zijn website Zo Mooi Anders.