Werken zonder een thema, zonder voorbeelden: 'Omdat kinderen al genoeg beelden in zich dragen'

3 september 2016

In het boek ‘Begrijpen met je handen’ vertellen Annet Weterings en Sabine Plamper over hoe kinderen ontdekken, onderzoeken, proberen, creëren en leren. Als het materiaal uitnodigend is en de sturing bescheiden, wordt de nieuwsgierigheid van kinderen gewekt. Als laatste willen Weterings en Plamper daar nog iets aan toevoegen: het werken zonder een thema, zonder voorbeelden. Simpelweg omdat het niet nodig is en kinderen uit zichzelf iets zullen aandragen. 'Geef je als volwassene een kind voldoende rust, tijd en geschikte materialen, dan komen die beelden vanzelf naar buiten.'

Als het gaat om geboeidheid van kinderen bij het ontdekken van de wereld om hen heen zijn veel factoren van invloed: terughoudendheid van de leerkracht, uitdagende materialen, kinderen in hun concentratie leiden en een sfeervolle, prikkelende omgeving. In vorige artikelen is daar over geschreven. Een laatste, belangrijke factor mogen we echter niet vergeten: themavrij werken. Wat is het en waarom is themavrij werken goed?

Themavrij werken: waarom?

Voorgebakken thema’s en voorbeelden zijn niet nodig, is het uitgangspunt. Kinderen dragen namelijk uit zichzelf al genoeg beelden in zich. Geef je als volwassene een kind voldoende rust, tijd en geschikte materialen, dan komen die beelden vanzelf naar buiten. Vrij werken is het tegenovergestelde van volwassenen die zeggen hoe het moet, hoe het eigenlijk hoort, of wat de bedoeling is. Het betekent dat een kind mag dromen, proberen, bedenken en uitstippelen, struikelen, vastzitten en nieuwe wegen inslaan.  Door themavrij werken krijgt het de ruimte om zijn eigen beeldtaal te ontwikkelen.

Effect voor kinderen én volwassenen

Werken zonder thema zorgt een de ene kant voor geconcentreerde en gemotiveerde kinderen die lol hebben in leren, en aan de andere kant voor volwassenen die plezier hebben in het samen ontdekken van een nieuwe kijk op de wereld. Het vereist overigens nogal wat mentale kracht om het idee te laten varen dat kinderen thema’s nodig hebben. Sommige volwassenen menen dat ze dan tekortschieten, omdat ze denken dat ze het kind niets leren, andere gaan er onmiddellijk van uit dat het een chaos zal worden. De beste leermeester is de praktijk. Laat je je ideeën over hoe het moet beetje voor beetje los, dan zul je zien dat een kind zijn eigen intuïtie volgt, zelf ontdekt en zo zijn eigen beeldtaal ontwikkelt.

Stof tot discussie

Praat met collega’s, leidinggevenden en ouders over werken zonder thema en vraag hen naar hun ervaringen. Want makkelijk is het niet. Themavrij werken is een voortdurend leerproces, dat in het begin misschien ongemakkelijk voelt. Wil je ermee aan de slag, dan moet er bij volwassenen tenminste een serieuze interesse aanwezig zijn om het te proberen. Foto’s, filmpjes en verslagen helpen om dicht bij de praktijk te blijven.

Het belangrijkste is het vinden van een nieuwe rol als begeleider. Houd voor ogen dat het nog altijd de taak van volwassenen is om het mogelijk te maken dat kinderen uit zichzelf leren en creëren. Ze hebben

ons nodig als begeleiders die zich naast hen opstellen, niet om dingen voor te schrijven. Volwassenen zorgen dat kinderen zich geïnspireerd voelen, doordat ze hun ervaring en materiaalkennis inzetten, maar ook doordat ze grenzen bieden.

Pluspunten

Voordeel van themavrij werken:  je hoeft niets te bedenken voor kinderen. Het enige wat je doet is regelmatig basisspullen aanbieden: recyclemateriaal, natuurlijk materiaal en/of teken- of schilderspullen. Laat kinderen experimenteren en je zult zien dat ze zich met plezier verdiepen. Zo leren ze nieuwe ervaringen toe te voegen aan hun leerproces. Prettige bijkomstigheid: wat kinderen vanuit zichzelf onderzoeken, sluit vanzelf aan bij hun eigen interesses en ligt altijd op hun eigen ontwikkelingsniveau.

Lees verder.

Fragmenten uit: ‘Begrijpen met je handen. Een andere kijk op kind en creativiteit’. van Annet Weterings en Sabine Plamper (fotografie).