Wat doet kunst in onderwijs? Reyer Ploeg onderzoekt en initieert symposium op 1 oktober in Amersfoort

29 augustus 2024

Wat doet kunst met jonge mensen - en wat hebben kunstvakken voor effect op leerlingen, op de ouders van die kinderen en op andere betrokkenen in de school? Reyer Ploeg deed onderzoek en presenteert zijn bevindingen op het symposium ‘Kunst in Onderwijs’. Rob van der Poel zocht hem in de aanloop op voor een NIVOZ-podcast.

Je kunt je abonneren op de NIVOZ-podcast via Spotify en Apple Podcasts. We publiceren ongeveer tweewekelijks. Je krijgt dan bij elke publicatie automatisch een melding. Dit is aflevering 106.

Reyer Ploeg is docent en onderzoeker bij het lectoraat Muziek in onderwijs op de Hogeschool Leiden. Hij nam het initiatief voor dit symposium, op dinsdag 1 oktober op het Vathorst College in Amersfoort. Het is een van de drie vo-scholen waar hij de voorbije jaren onderzoek deed. Scholen die de kunst en de kunstvakken nadrukkelijk in hun profiel, schoolplan en visie opvoeren. Naast het Vathorst (havo-vwo) is dat het Floracollege in Naaldwijk (vmbo) en de Vinse school, een vernieuwingsschool in Amsterdam.

In deze snelle en steeds veranderende wereld is het makkelijk om de rol van kunst in onderwijs uit het oog te verliezen. ‘Op kunstzinnig gebied kun je heel veel dingen die in het leven spelen, die je tegenkomt - emotioneel of psychologisch - in beweging brengen,' vertelt Reyer in deze podcast, 'zonder dat je precies hoeft te weten waar het over gaat. Je hoeft er geen psychoanalyse op loslaten. Je brengt in beweging en je kunt helen. Het is een spel, het biedt ruimte en het biedt mensen vrijheid. En dat grappige is dat in mijn onderzoek, in mijn gesprek met leerlingen kunnen ze dat zelf ook met bijna diezelfde woorden benoemen.’

Op kunstzinnig gebied kun je heel veel dingen die in het leven spelen, die je tegenkomt - emotioneel of psychologisch - in beweging brengen, zonder dat je precies hoeft te weten waar het over gaat.

Reyer beperkte zich in zijn onderzoek niet alleen tot de stem van de leerling, dan wel het management of de kunstvakdocenten. Hij ging grondiger en eigenzinniger te werk. Dus ook externen, ouders, oud-leerlingen en kinderen die juist niet de vakken volgen, worden in zijn verhaal meegenomen. ‘Ik heb alle betrokkenen geconfronteerd en vragen gesteld als: Goh, weten jullie eigenlijk wat de visie, missie van de school is? En waarom dat zo is opgesteld? Wat weet je over hoe ze dat in de praktijk doen? En weet je ook wat het oplevert? Wat geeft het die leerling, wat heeft het jouw kinderen gegeven?’

‘Wat kunst wil om kunstzinnig te zijn is iets anders dan wetenschap wil om wetenschappelijk te zijn,’ stelt Reyer vanuit onderzoeksresultaten en een eigen rijke ervaring. Hij loopt immers al meer dan veertig jaar mee.  ‘Je hebt zo'n tendens gehad. Als we nu maar kunnen bewijzen dat de kunstvakken nuttig zijn voor de neurotransmitters, waardoor je beter taal en rekenen kan leren, dan is het goed. Dat is leuk en interessant, maar dat is voor mij echt bijvangst, snap je dat?! Want als je dat te veel accentueert – vanuit die wetenschappelijk blik - dan kan je wel eens de boot missen. En ontdekken dat kunst dan zelf helemaal niet meer kunstzinnig is.’

Kunst is niet iets dat op zichzelf staat, betoogt Reyer. Het is dichtbij, het kan altijd en overal. ‘Neem het Floracollege: ze hebben een hele brede vmbo-opleiding, daar wordt ook bloemschikken gedaan. Maar zij zoeken de verbinding met dat wat rondom de school gebeurt, in de wijk, in het dorp. Dus ze nemen die bosjes bloemen niet mee naar huis, maar laten ze brengen naar het verzorgingstehuis in de buurt, snap je. Of ze gaan met het lokale amateurorkest de tentoonstelling van Moessorgski maken. Nou, dan gaan leerlingen heel hard aan het werk hoor. Die stellen voor zichzelf deadlines en die gaan op hun vrije middag gewoon door. Want zij weten: mijn schilderwerk komt straks tijdens dat concert in die concertzaal te hangen.’

Niet per se kunst met een grote K, maar de context serieus nemen. Niet direct met z’n allen naar het Rijksmuseum rennen, maar om je heen kijken. Wat gebeurt er rondom de school? Hebben we daar contact of interactie mee? Reyer: ‘Ik merk wat het met motivatie leerlingen doet, als ze merken dat het met andere mensen samenhangt wat ze aan het doen zijn. De impact zit vooral in deze verbinding. Elkaar daarin inspireren en uitdagen. Dan wordt kunst weer een onderdeel van de samenleving eigenlijk.’

Ik merk wat het met motivatie leerlingen doet, als ze merken dat het met andere mensen samenhangt wat ze aan het doen zijn. De impact zit vooral in deze verbinding.

Hoe kunnen we jonge mensen helpen hun eigenheid in samenhang met de wereld te ontdekken en de kunstenaar in henzelf levend te houden? Onderwijzers en beleidsmakers, studenten en leerlingen komen op dinsdag 1 oktober in Amersfoort samen om de kracht van kunst in onderwijs te laten zien. Met verhalen van experts, best practices en workshops hoopt Reyer door dit symposium een nieuwe golf van enthousiasme voor kunst in onderwijs op gang te brengen. 

Hij zou onderwijsmensen willen uitnodigen die een soort latent gevoel hebben van wij zouden wel iets meer willen, maar we zien beren op de weg of hebben inspiratie nodig. ‘Mijn onderzoek was op vo-scholen, maar ik denk dat het po ook echt graantjes kan meepikken vanuit die algemene vraag: hoe maak je zo'n transitie mogelijk? Directeuren van die scholen waar ik geweest ben en die kunstvakdocenten zijn er ook. En al is er maar één school die daarna zegt wij willen nu een stap zetten, we vinden dit mooie voorbeelden, dat willen wij ook. Op onze manier dan - dan is voor mij deze dag geslaagd.’

Let op: Het onderzoek en het symposium vormden de aanleiding voor deze NIVOZ-podcast. Maar in het gesprek komen we ook meer te weten over Reyer Ploeg zelf, zijn achtergrond als docent/onderzoeker, in wisselwerking met zijn vrouw Edith Ploeg die ook aanschuift. De locatie, het kunst- en cultuurhuis Jansstraat33 in Haarlem, tevens hun woonplek, resoneert op de achtergrond mee.  ‘De dingen die daar gebeuren, hebben alles te maken met wat wij van waarde vinden in het leven.’