Toegankelijkheid van kunst

19 december 2018

'Wat is nu eigenlijk kunst?' Die vraag krijgt CKV docent Pascal Cuijpers het meest in zijn lessen. Hij hanteert een brede definitie, maar vindt ook dat achter een kunstwerk context en diepgang moet zijn. Creativiteit is weer bovenaan de prioriteitenlijst gekomen merkt hij, en daar moeten we dankbaar voor zijn.

De meestgestelde vraag tijdens de lessen CKV is met stip: 'Meneer, wat is nu eigenlijk ‘kunst’?' Mijn antwoord luidt steevast dat alles om ons heen kunst is omdat dit ooit door mensen bedacht en gemaakt is. Naast het feit dat ik volledig achter dit antwoord sta, biedt het de leerlingen een moment van bewustwording en relativering. Het brengt een abstract begrip als ‘kunst’ dichter bij hun eigen belevingswereld en binnen hun eigen bereik. De elitaire zweem die rondom het begrip ‘kunst’ kan hangen is immers nergens voor nodig. Dit creëert namelijk onterecht een afstand door het verkopen van ontoegankelijkheid en onbegrip.

Context en diepgang achter een kunstwerk zijn echter essentieel om iets ervan te begrijpen en te respecteren, dat is evident. Als voorbeeld schets ik vaak de loopbaan van kunstenaars als Mondriaan, de Kooning of Pollock. Zij zijn niet voor niets juist zo beroemd geworden door hun latere, meer abstractere werk. Dit is een gevolg van jarenlang hard werken, blijven vernieuwen, zichzelf herpakken en opnieuw uitvinden. Wanneer dat besef er is, krijgt men vanzelf meer waardering voor deze kunstenaars, hun werk en de kunstwereld op zich. Het zijn waardevolle leermomenten, waarbij we het kunstthema tegelijkertijd en wellicht onbewust in een breder perspectief plaatsen. Want als kunst opeens inzichtelijk en  toegankelijk blijkt te zijn en letterlijk overal om ons heen aanwezig is, geeft dit dan niet de mogelijkheid om van iedereen een (beroemd) kunstenaar te maken?

Andy Warhol refereerde er in 1968 met vooruitziende blik al aan: 'In the future, everyone will be famous for fifteen minutes…' En hij heeft met deze uitspraak postuum gelijk gekregen. Mede door de mogelijkheden die alle soorten digitale middelen ons tegenwoordig bieden, kunnen we al dan niet voor eventjes of voor onbepaalde tijd beroemd zijn. Het heeft de kunstwereld een enorme boost gegeven door de synthese en toegankelijkheid van alles wat men onder kunst kan verstaan. Razendsnel zijn er nieuwe kunstvormen en manieren ontwikkeld om kunst mainstream te maken en meer mensen te betrekken in de schoonheid van het concept en het uiteindelijke product. Musea en andere kunstinstellingen maken meer en meer gebruik van de mogelijkheden om iedereen te betrekken bij het ‘eigen maken’ en personaliseren van kunst(vormen). Uit cijfers van de Museumvereniging blijkt dan ook dat het museumbezoek de laatste vier jaar met maar liefst dertig procent is gestegen (31 miljoen museumbezoekers in 2017 in Nederland), waarbij de grote toeloop van jeugdige bezoekers positief opvalt.

Dit kan echter geen toeval zijn. Het besef dat kunst steeds meer voor iedereen is en steeds minder een elitaire aangelegenheid betreft, heeft hier onder andere voor gezorgd. Mede dankzij de mogelijkheden om kunst bijvoorbeeld de klas in te brengen door het digitaal kunnen tonen van de diverse kunststromingen en het laten inzien van de verbindende factoren. Het zijn prachtige eyeopeners die moed geven en oogkleppen kunnen laten verdwijnen. Mede dankzij de aandacht voor de ‘21th Century Skills’ en het vernieuwde curriculum waar scholieren aan zouden moeten voldoen, kwam creativiteit bovenaan de prioriteitenlijst te staan. Het besef dat alles om ons heen te maken heeft met een primaire aandacht voor kunst en creativiteit, leek opeens in te dalen. Waar zouden we zijn zonder deze ‘skill’?

Toch zijn er ook nog soms tegenreacties. Eric Wiebes zwom onlangs tegen de opwaartse kunststroom in. Met zijn aanzien en bereik als minister van Economische Zaken en Klimaat, liet hij zich in augustus bij Zomergasten neerbuigend uit over de beschikbaarheid van kunstsubsidies. Hij vond dit ‘een belachelijk en tevens discriminerend idee’. Want ‘waarom had een kunstenaar wel recht op subsidie en een loodgieter niet?’ Dat fragment maakte plotsklaps weer duidelijk dat sommige mensen kunst onterecht zien als iets verhevens en ontastbaars en dat we van de politiek weinig steun hoeven te verwachten in de support en stimulatie van de ontelbare kunstvormen. Gelukkig tonen mijn leerlingen tijdens de CKV-lessen steeds meer engagement voor kunst en cultuur. Het is ieders volwassen verantwoording om ervoor te zorgen dat ze daar nog veel profijt en plezier van zullen hebben in de toekomst.     

Pascal Cuijpers is docent beeldende vorming op het Connect College in Echt. Naast zijn werk als docent is hij mentor, geeft hij faalangstreductietrainingen en examenvreestrainingen. Hij publiceert o.a. in dagbladen, tijdschriften en onderwijsmagazines.