Technologie in het onderwijs: van belofte naar publieke waarde

8 januari 2025

In de nieuwste aflevering van de NIVOZ-podcast ‘AI: het pedagogisch appèl’ ontvangen Jan Jaap Hubeek en Eva Visser Marleen Stikker, oprichter van Waag Future Lab en één van de pioniers op het gebied van technologie en samenleving. Het gesprek draait om de invloed van Big Tech op het onderwijs: hoe digitale infrastructuren onze leergemeenschappen vormgeven, en waarom het hoog tijd is om technologie opnieuw vanuit publieke waarden te ontwerpen. Een pleidooi voor nieuwsgierigheid, verantwoordelijkheid en samenwerking.

“Een school is een leergemeenschap. Maar met elke keer dat we technologie onkritisch omarmen, raken we verder weg van dat idee.”

Technologie komt het onderwijs vaak binnen met een belofte: efficiënter leren, betere organisatie en grotere toegankelijkheid. Maar volgens Marleen Stikker moeten we kritischer kijken naar de invloed van die technologie. Ze stelt dat we de afgelopen dertig jaar teveel hebben vertrouwd op marktgedreven oplossingen. Technologiebedrijven kregen vrij spel om infrastructuren, software en zelfs pedagogische visies te bepalen.

In het onderwijs zie je dat leeromgevingen en software inmiddels dwingend zijn geworden,” zegt Stikker. “Scholen hebben nauwelijks keuzevrijheid en belanden in een soort ‘vendor lock-in’. De school wordt afhankelijk van de software die bepaalt hoe een school zich organiseert en welke ruimte er nog is voor docenten en leerlingen

De belofte van technologie biedt mogelijkheden en hoop, maar volgens Stikker brengt dit ook een keerzijde: standaardisering, afhankelijkheid en een verlies aan autonomie. Ze noemt het voorbeeld van Magister, waarvoor jaarlijks miljoenen worden uitgegeven door Nederlandse scholen. 'Voor 25 miljoen euro per jaar zouden we veel betere, publieke alternatieven kunnen bouwen,' stelt ze.

Technologie is niet neutraal
Een van de kernpunten van het gesprek is het besef dat technologie niet neutraal is. Elk systeem, van leermiddelen tot administratieve software, draagt impliciet een bepaalde visie in zich mee. Dat kan een visie zijn op leren, op samenwerking, of zelfs op wat een gemeenschap is.

Het vraagstuk van technologie gaat niet alleen om gebruiksgemak, maar om publieke waarden. De software bepaalt uiteindelijk hoe je jouw gemeenschap organiseert

Het gevolg is dat scholen steeds meer vastzitten in systemen die bedacht zijn door commerciële partijen, met hun eigen belangen. Die systemen definiëren niet alleen wat er mogelijk is, maar beperken ook de vrijheid van leraren en schoolbesturen.

Stikker roept scholen en onderwijsorganisaties op om zich hiervan bewust te worden. 'De keuze voor technologie is altijd een pedagogische keuze. Wat willen we dat technologie in het onderwijs mogelijk maakt? En hoe zorgen we ervoor dat die waarden verankerd zijn in het ontwerp?'

Naar technologie vanuit publieke waarden
Er is volgens Stikker een alternatief. Technologie kan ontworpen worden vanuit publieke waarden zoals openheid, rechtvaardigheid en inclusiviteit. Ze noemt het concept van de Public Stack dat bij Waag Future Lab is ontwikkeld: technologie die transparant en toegankelijk is, waarbij privacy en autonomie centraal staan.

'Het begint bij de vraag: wat hebben we écht nodig? En hoe bouwen we dat op een manier die recht doet aan onze waarden?' zegt ze. Stikker verwijst naar open source oplossingen zoals Nextcloud, waarmee scholen kunnen ontsnappen aan afhankelijkheid van grote technologiebedrijven.

'Het is niet zo dat we dit niet kunnen,' benadrukt ze. 'We hebben in Europa de kennis, de technologie en de middelen. Wat ontbreekt is de wil en soms de moed om het anders te doen.'

Een gezamenlijke aanpak vanuit de onderwijssector kan hierin het verschil maken. Door samen te werken aan publieke alternatieven kunnen scholen hun autonomie terugwinnen en technologie inzetten op een manier die het onderwijs versterkt.

Wees niet gemakzuchtig. Ga aan de slag en verbeeld je wat technologie kan zijn als het ontworpen wordt vanuit publieke waarden.

Een oproep tot actie
Marleen Stikker’s boodschap is zowel kritisch als hoopvol. Ze ziet hoe diep de afhankelijkheid van Big Tech inmiddels geworteld is, maar ze ziet ook dat verandering mogelijk is. Daarvoor is wel een andere houding nodig: meer nieuwsgierigheid, minder gemakzucht, en de moed om te bouwen aan alternatieven.

We moeten ons realiseren dat we zelf in staat zijn om oplossingen te maken. Dat we niet afhankelijk hoeven te zijn van wat grote bedrijven aanbieden. Juist in het onderwijs, waar creativiteit en verbeeldingskracht centraal staan, ligt er een enorme kans om het anders te doen.

Met dit gesprek nodigt Stikker scholen en onderwijsprofessionals uit om opnieuw na te denken over technologie in het onderwijs. Niet als een probleem dat ons wordt opgedrongen, maar als een uitdaging die we zelf kunnen aangaan.

Het gesprek met Marleen Stikker is een inspirerende oproep aan het onderwijsveld. Technologie hoeft geen beperking te zijn; het kan een krachtig middel zijn om leergemeenschappen te versterken – als we het vanuit publieke waarden ontwerpen.

Durf risico’s te nemen, wees nieuwsgierig en werk samen aan technologie die écht iets toevoegt. Dat is niet alleen mogelijk, het is ook noodzakelijk

Luister de podcast:
Benieuwd naar het volledige gesprek met Marleen Stikker?
Beluister de nieuwste aflevering van de NIVOZ-podcast ‘AI: het pedagogisch appèl’ en laat je inspireren.