Speels filosoferen, ofwel de verwondering van George en 3vwo-leerlingen over exacte vakken

20 januari 2021

De verwondering heeft George Lengkeek – postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Utrecht en de Hogeschool Utrecht – door zijn hele (werkende) leven geleid. ‘Mijn eigen thema van de laatste tijd is 'speels filosoferen met tieners over bèta-vakken, en dat ook nog eens georiënteerd op Leren voor Duurzaamheid,’ schrijft hij in een reactie op zijn deelname aan het NIVOZ-spelvierluik. Met leerlingen van een derde klas vwo ging hij aan de slag. Hier een inleiding en een door Lulu Holsboer rijk geïllustreerd verslag.

Toen

In de zestiger jaren van de vorige eeuw begon ik als leraar wis- en natuurkunde op een Havo in Rotterdam. Die eerste ervaringen hebben diepe sporen nagelaten in mijn verdere ontwikkeling. Sporen die doorlopen tot aan mijn proefschrift in 2016 - Pedagogisch Leiderschap. Het ondersteunen van vorming door onderwijs in exacte vakken - en tot aan de ervaringen die ik hier zal beschrijven. Eén van die sporen gaat over de verwondering, die schoolvakken zoals wiskunde, scheikunde en natuurkunde zowel bij leerlingen als bij leraren kunnen oproepen.

Het delen van die verwondering begon voor mij bij een vraag van 4e klas havo-leerlingen. Een stukje atoomtheorie, dat stelt dat atomen voor het allergrootste deel uit lege ruimte bestaan, en dat dit dus ook geldt voor alles wat uit die atomen bestaat, riep bij hen sterke twijfels en vragen op. Vragen zoals: Is het dan werkelijk waar dat alles wat we kunnen zien en vastpakken voor het allergrootste deel uit lege ruimte bestaat, of is dat alleen maar een fantasie van een stelletje maffe geleerden?

Omdat ik de verwondering van de leerlingen deelde, en die verwondering zelf als belangrijk en inspirerend had ervaren, ging ik toen graag op die vraag van de leerlingen in. Van het één kwam het ander, en dit begin had als gevolg dat op deze Havo een jarenlang volgehouden traditie ontstond van extra lesuren 'filosoferen over natuurkunde'.

En nu?

In 2019 maakt ik deel uit van een aan het NIVOZ geliëerde werkgroep "de 3e dimensie van onderwijs". In die werkgroep ontmoette ik twee andere oud-docenten exacte vakken. Als drietal vonden wij elkaar op de noemers van 'verwondering' en 'filosoferen'. Twee van ons hadden jarenlang ervaringen opgedaan met speelse vormen van filosoferen met leerlingen voortgezet onderwijs, rond de schoolvakken die wij toen gaven.

Bij onze vroegere ervaringen was het er nooit van gekomen om in een verslag vast te leggen hoe zo'n speels proces van 'filosoferen in verwondering' in de praktijk kan verlopen. Daarom besloten wij om een groepje vwo-leerlingen (3e klas), die nog niet eerder kennis hadden gemaakt met filosofie, uit te nodigen voor een kennismaking met 'filosoferen over exact', onder begeleiding van één van ons.

Van dit filosoferen, dat op een middag in vakantietijd plaatsvond, werd een geluidsopname gemaakt, en op grond daarvan werd het bijna letterlijke verslag gemaakt, dat hierna volgt. De cursieve gedeeltes daarin zijn bijdragen van de leerlingen aan het gesprek, en de niet-cursieve fragmenten geven bijdragen van de leraar weer. Omdat het verslag er zo toch een beetje saai uitzag vond één van die leerlingen, Lulu Holsboer, het de moeite waard om er mooie tekeningen bij te maken.

Lees hier het verslag in een PDF.

George Lengkeek is postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Utrecht en de Hogeschool Utrecht.