Spelen met Rob Martens: vier online avonden over kunst, onderwijs en mens-zijn

We moeten spelen, we moeten zoomen

In zijn boek ‘We moeten spelen’ verkent Rob Martens welke plek spelen heeft bij diepgaand leren, voor creativiteit en om mens te worden, het sociale wezen dat we ten diepste zijn. Zijn verkenningstocht zette Rob voort met een Zoom-online-vierluik. Gasten die hun wortels hebben liggen in de kunsten, het onderwijs en de wetenschappen gingen wekelijks - elke maandagavond - met elkaar op onderzoek. Met een publiek van tussen de 150-200 deelnemers die de avonden wilden en konden meemaken. Letterlijk en figuurlijk.

In deze tijd van coronamaatregelen zien we dat spel en kunst het eerste is waar een streep doorheen lijkt te gaan en is er een diep, moeilijk te benoemen, gemis. En paradoxaal genoeg lijkt er tegelijk ook meer speelruimte gekomen. Wat gebeurt er?

In deze serie interactieve NIVOZ-avonden verkenden we de echte, vaak verborgen diepgang en betekenis van spel. We deden dit in open gesprekken met mensen die de wereld van spelen, kunst, ontwerp en onderwijs op een onverwachte manier combineren. Die spel of kunst niet in een bijrol zetten of in een vak verpakken, maar waar het geïntegreerd is in hun dagelijkse mens-zijn en pedagogisch handelen, in de opdracht die ze zichzelf hebben gegeven. Geen kant en klare oplossingen, maar verhalen, vragen die over tafel gaan, plezier, twijfel en het risico dat zo direct aan spelen gekoppeld is.

Op deze avonden werd Rob Martens bijgestaan door NIVOZ-collega Rob van der Poel en podcastmaker Jan Jaap Hubeek (Meesterwerk), met wie hij ook tot de gastenlijst was gekomen. Gedrieën ontvingen ze achtereenvolgens:

16 november: Merlijn Twaalfhoven en Tjitske Bergsma
23 november: Lisa Hu en Annette van Valkengoed
30 november: Arjen Wals en Maureen Baas
7 december: Eva Vesseur en Peter Rombouts

Verderop lees je hun profielteksten & achter de namen vind je de transcripties van de vier avonden.

Over het boek

Het boek ‘We moeten spelen. Wat onderwijs aan een verkenning van onze natuur heeft’ kreeg recent een tweede druk. Op de website van NIVOZ is er n.a.v. het boek al veel geschreven. Je kunt het hier ook los bestellen. ‘Dit is geen academische publicatie, daar gelden immers andere spelregels.' Zo opent hoogleraar Rob Martens - psycholoog en motivatieonderzoeker - essay. Hij gunde zichzelf als auteur de vrijheid van een playful mind, een kunstenaars-mindset. Het gevolg: een boek over spelen en leren, geschreven als een verwondertocht door verschillende onderzoekstradities. De reis van Martens is een lees- én kijkervaring, omdat ontwerp/tekenaar Mark Schalken ook de nodige speelruimte kreeg toebedeeld.

Enkele testimonials:

‘Het belangrijkste onderwijsboek van 2019’ – Dick van der Wateren, docent, filosoof en onderzoeker.
‘Confronterend en bevrijdend tegelijk’ – Claire Boonstra, founder Operation Education.
‘Op elke bladzijde gebeurt iets. Ik vond het een beetje een wereldreis. En ik kreeg het idee dat Rob Martens in de voetsporen van Johan Huizinga staat, die met Homo Ludens ook een queeste maakte van spel’ – Bart van Rosmalen, lector HKU, Kunst en professionalisering.
‘Vaak weten jongeren niet goed meer hoe spelen moet, of hun spel (gamen) wordt afgewezen door hun omgeving. Pas als ze dat spel weer mogen voelen, dan ontstaat er weer behoefte tot leren’ – Inge Spaander, vo-docent en onderwijs- en cultuurontwikkelaar.

De avonden en de gasten

16 november

Merlijn Twaalfhoven
Merlijn Twaalfhoven schreef recent ‘Het is aan ons’. Ofwel: waarom we de kunstenaar in onszelf nodig hebben om de wereld te redden. Met verbeeldingskracht, schoonheid en creativiteit wereldproblemen te lijf, zo staat er op zijn eigen website geschreven. Merlijn is een componist, muzikant, maar vooral een cultureel verbinder. Merlijn reisde over de wereld, naar conflictgebieden en brandhaarden en zag hoe muziek en ‘samen iets maken’ een directe weerslag had in de verbinding tussen mensen. Merlijn nam het initiatief tot de oprichting van de Sociaal Culturele Raad en werkt ook aan het ontwikkelen van The Turn Club, omdat hij ziet hoe de wereld snakt naar meer visie en creativiteit bij de grote problemen die er zijn en om de rol van kunstenaars in de samenleving te vergroten.

Recent was er een interview met Merlijn Twaalhoven in Trouw.
Website: www.merlijntwaalfhoven.com

Tjitske Bergsma
Tjitske Bergsma is sinds de zomer van 2020 teamleider in de opleidingen van stichting NIVOZ. Daarvoor werkte ze veertien jaar - sinds de oprichting - op het Vathorst College in Amersfoort. Daar was ze leerlingcoördinator van havo 4 en 5 en werkte ze als docent theater en kunst en was ze medeverantwoordelijk voor de kunst- en cultuurontwikkeling. Ze maakte de ontwikkeling van deze school van dichtbij mee. Daarnaast begeleidde ze als coach de docenten die er kwamen te werken. Ook hield ze zich bezig met het ‘opleiden’ op school door, in samenwerking met hogescholen en universiteiten, studenten ervaring te laten opdoen.

23 november 2020

Lisa Hu
Als social designer combineert Lisa Hu een makersmentaliteit met sociologische inzichten. Ze richtte ‘Stichting Terra Nova voor Democratisch Design’ op en helpt vanuit daar o.a. scholen en overheden verder met burgerschap. Bijvoorbeeld met het dialoogspel Terra Nova Minimaatschappij, dat Lisa ontwikkelde met kinderen en leraren, om grote maatschappelijke vraagstukken klein en tastbaar te maken. Kinderen leerden haar dat dit een spel moest zijn: zo kan iedereen meepraten over de wereld waar we samen in willen leven.
Johannes Visser op De Correspondent over Terra Nova: Zo kan het onderwijs kinderen wél tot kritische burgers opleiden.
En filmpje Lisa Hu op TEDxMaastricht: Challenge your normal
Website: www.lisahu.nl

Annette van Valkengoed
Annette van Valkengoed startte in 2007 IKC Laterna Magica op IJburg in Amsterdam, Natuurlijk Leren van 0-12 jaar. Annette leek voor eeuwig verbonden aan Laterna Magica, een vernieuwende school waar geen onderscheid wordt gemaakt tussen traditionele schooltijd, kinderopvang of crèche en dat zich stevig heeft verbonden met de mensen en de ondernemers in de wijk. Leraren en pedagogen begeleiden samen van half negen ’s ochtends tot half zeven ’s avonds kinderen zodat zij zich breed kunnen ontwikkelen. Een school zonder lokalen en jaargroepen, maar mét moestuin, (buiten)ateliers, babyspa, keuken, danszaal, radiostudio, werkplaatsen, natuurhuis, kunstuitleen en drukkerij. Een school met nieuwsgierigheid als uitgangspunt. Met ingang van de zomer 2020 is Annette als rector in een nieuw avontuur gestapt op het Vathorst College in Amersfoort. Een VO school waar kunst en cultuur geen doel op zich zijn, maar een evenredig deel uit maken van het onderwijs. Annette heeft zelf een onderwijskundige én kunstzinnige achtergrond.
Hier vind je een interview op de website van Kennisland: ‘Elkaar inspireren is niet genoeg’

30 november 2020

Arjen Wals
Arjen Wals is hoogleraar aan de Wageningen University & Research en de Universiteit van Gotenburg in Zweden op het terrein van educatie ter bevordering van duurzame ontwikkeling. Daarnaast is hij UNESCO Chair binnen ditzelfde aandachtsgebied. Per 1 april 2019 is hij voorzitter van de Raad van Toezicht van NIVOZ. Zijn expertise ligt op het ontwerpen, monitoren en evalueren van leerprocessen en leeromgevingen die burgers – van jong tot oud – actief kunnen betrekken bij duurzaamheidsvraagstukken rondom bijvoorbeeld klimaat, biodiversiteit, afval, voedselzekerheid en energie. In zijn onderwijs en onderzoek richt hij zich ook op duurzaamheidscompetenties zoals systeemdenken, het omgaan met verwarring en onzekerheid, het benutten van diversiteit, het kunnen inbeelden van alternatieve toekomstrichtingen en het overbruggen van de kloof tussen denken en doen. Hij beschouwt duurzaamheid als een katalysator van onderwijsvernieuwing.
Arjen Wals verzorgde in 2018 al eens een NIVOZ-onderwijsavond, met als titel: ‘Toekomst bestendig onderwijs in crisistijd’

Maureen Baas
Maureen is autodidact beeldend theatermaker, initiatiefnemer en artistiek leider van de ecologische culturele broedplaats Metaal Kathedraal in Utrecht/De Meern. Een historische kerk met eetbaar landgoed. In 10 jaar tijd is het opgebouwde netwerk verenigd als Ecologische Sociëteit Nederland. Vanuit de kracht van de verbeelding in samenwerking met kunstenaars, wetenschappers en ontwerpers biedt Metaal Kathedraal educatieve, interactieve en bovenal participatieve programma’s aan om een regeneratieve samenleving te ervaren en te bouwen. Als maker is Maureen Baas dagelijks aan het werk om de maatschappelijke urgentie van deze tijd deelbaar te maken met een breed publiek. Ze heeft meer dan 10 jaar getourd met haar eigen voorstellingen, 25 jaar in het buitenland gewoond en kennis opgedaan bij veel geweldige grootmeesters van humor en theaterwerk. Recent heeft zij de voorstelling ‘Wood Wide Web’ gemaakt samen met Linsey Pollak uit Australië die eind van dit jaar als interactieve buiteninstallatie te bezoeken is, gekoppeld aan een cultureel programma in samenwerking met de Buitenschool en Waterschool Utrecht (Studio Makkink & Bey). Met Natascha van den Ban maakt Maureen nu nieuw werk om de onzichtbare wereld zichtbaar te maken.

7 december 2020

Eva Vesseur
Eva is schoolleider en initiatiefneemster van Klein Amsterdam, een vernieuwingsschool die twee jaar terug in Amsterdam-Noord is gestart. Het begrip ‘leren in de tussenruimte’ staat er centraal, een slogan die zo bij deze school past, de praktijk en de eerste ontwikkelingen. De tussenruimte (een begrip van Hannah Arendt) is een plek van ontmoeting, waar de kinderen en de wereld elkaar tegenkomen. Leren over echte onderwerpen en situaties die spelen op dit moment, en van de mensen die je daarbij ontmoet; de buren, de straat, de buurt, de stad. Eva richtte zelf eerder het Educatie Bureau op, nadat ze een aantal jaar als docent creatief schrijven, kunsteducatie en drama op speciaal-basis-middelbare scholen, mbo-’s en hbo’s gewerkt te hebben. Het Educatie Bureau bestaat uit creatieve freelancers, conceptontwikkelaars die met een opdrachtgever een partnerschap aan wil gaan. Waarin er samen onderwijs wordt gemaakt. Coöperatief, inventief en duurzaam.
Website: www.kleinamsterdam.school en een NIVOZ-podcast met Eva

Peter Rombouts
Peter is organisatieadviseur, onderzoeker en danser tegelijkertijd. Hij begeleidt veranderprocessen en leiderschapsontwikkeling vanuit drie expertises: systemisch werk, organisatie- en veranderkunde en beweging (embodied cognition) als niet-talige interventie. Hij opereert in het spanningsveld dat ontstaat tussen dat wat gezegd kan worden en dat waar geen woorden voor zijn, tussen de onderstroom en bovenstroom, de binnenkant en de buitenkant. Peter is onderdeel van het kernteam van het lectoraat Kunst en Professionalisering aan de Hogeschool voor Kunsten Utrecht (HKU). Daar is hij medevormgever van het muzisch onderzoek. Daarnaast is hij professioneel danser en internationaal erkend dansleraar, drie keer IDO wereldkampioen Argentijnse Tango.
In 2018 werd een korte film over het werk van Peter Rombouts gemaakt. Recent was er een uitgebreid interview in Trouw: Peter Rombouts wil tegen de richting in liefhebben

Het wekelijkse panel

Rob Martens
Prof. dr. Rob Martens was tussen 2018 en 2020 wetenschappelijk directeur bij stichting NIVOZ en tevens hoogleraar bij de faculteit Onderwijswetenschappen van de Open Universiteit. Nu is hij lid van de NIVOZ-denktank en als zodanig verbonden aan het thema spel/kunst in relatioe tot de pedagogische opdracht.

Martens’ specialismen zijn onderwijsvernieuwing, motivatieprocessen en docentprofessionalisering. Hij is ooit begonnen als onderwijspsycholoog. In 2019 schreef hij het boek ‘We moeten spelen’, deels uitvloeisel van de verkenning die NIVOZ een schooljaar pleegde n.a.v. het jaarthema ‘Spelen, leren, maken’. Volgens Martens zijn spelen en leren geen tegengestelde activiteiten. Spel is een serieuze, diep menselijke activiteit, die voorwaardelijk is voor leren, maar die zich altijd zal hullen in de kolderieke gedaante van de nar. Het boek is een vurig pleidooi om in ons onderwijs ruimte en tijd te scheppen voor de verwondering, voor het speelse, voor het onvoorspelbare. Niet om het leren ‘op te leuken’, maar om in volle aandacht en engagement als lerend mens te verschijnen.

Rob van der Poel
Rob is sinds 2011 verbonden aan NIVOZ, aanvankelijk actief voor het platform hetkind en meer recentelijk in een communicatierol en betrokken bij veel nieuwe publicaties. Hij is initiatiefnemer van het NIVOZ-podcastkanaal en maker van een serie podcasts die gaan over ‘de plek van de kunsten in onderwijs en pedagogiek’. De eerste zeven afleveringen kun je hier beluisteren. Verder heeft hij het boek van Rob Martens redactioneel begeleid en mede mogelijk gemaakt. Rob deed eerder onderwijservaringen op als docent/student in een module ex-Nihilo bij de ArtEZ, initieerde de NIVOZ-onderwijsavond over kunst en educatie met acteur Gijs Scholten van Aschat en promovenda Janeke Wienk en is recent ingestapt in de Werkplaats Muzisch Onderzoek van de HKU.

Jan Jaap Hubeek
Jan Jaap Hubeek is opleidingsmanager Educatie aan de Hogeschool Leiden ėn podcastmaker. Binnen de faculteit heeft Jan Jaap bijgedragen aan het vormgeven van een diversiteit aan opleidingsroutes richting het betekenisvolle beroep van leerkracht. Hierbij is de profilering van deze opleidingsroutes een belangrijke factor van succes. Marketing, en vooral 'true storrytelling', is een belangrijk aandachtsgebied van Jan Jaap. Mede hierdoor is de lerarenopleiding in kwaliteit en kwantiteit gegroeid de afgelopen jaren. Storytelling is een serieuze hobby geworden.
Naast zijn rol binnen de faculteit Educatie probeert Jan Jaap bij te dragen aan een positief imago van het onderwijs. Vanuit zijn Podcast Meesterwerk laat Jan Jaap innovatie, ontwikkeling en avontuur van onderwijsharten doorklinken. Jan Jaap hoopt met deze gesprekken mensen binnen het buiten het onderwijs te inspireren. Hij is podcast-host op zijn eigen kanaal Meesterwerk en meewerkend aan de podcasts van NIVOZ.
Website: www.janjaaphubeek.nl