Schoolportret IMS Borghout: waar de rijkdom van diversiteit wordt gewaardeerd

11 januari 2023

De Turnhoutsebaan is één van de meest kleurrijke straten van Antwerpen. Al die kleuren zijn ook op het Instituut Maris Stella Sint-Agnes (IMS) Borgerhout te vinden. Dat maakt het samenleven niet altijd gemakkelijk, maar wel boeiend en leerrijk. De school wil zichzelf en de buitenwereld laten zien dat het mogelijk is samen te leven, met een diep respect voor ieders eigenheid, geloofsovertuiging, culturele achtergrond. En zo wordt diversiteit een bron van rijkdom. ‘Samenwerking is leuker en maakt je beter. Het is helpend, zowel binnen als buiten de school’. Rikie van Blijswijk bezocht de school en maakte dit portret.

Na twee jaar corona en een Belgische treinstaking aan het begin van de maand kan ik eindelijk aan het eind van oktober 2022 naar Antwerpen afreizen om het Instituut Maris Stella Sint-Agnes (IMS) Borgerhout te bezoeken. Op een zonnige ochtend stap ik uit de Thalys en wandel door de drukke hoofdstraat. Turnhoutsebaan is één van de meest kleurrijke straten van Antwerpen. Al die kleuren zijn ook op IMS te vinden. Dat maakt het samenleven niet altijd gemakkelijk, maar wel boeiend en leerrijk. De school wil zichzelf en de buitenwereld laten zien dat het mogelijk is samen te leven, met een diep respect voor ieders eigenheid, geloofsovertuiging, culturele achtergrond. En zo wordt diversiteit een bron van rijkdom. ‘Samenwerking is leuker en maakt je beter. Het is helpend, zowel binnen als buiten de school’.

De school heeft een brede waaier aan studierichtingen, zoals Mode, Verzorging, Kantoor, Handel. Ook leerlingen voor de Onthaalklas Anderstalige Nieuwkomers (OKAN), vergelijkbaar met de Nederlandse ISK, zijn welkom in de school. Ik ontmoet Dimitri Meurrens, de directeur van de school, in zijn werkkamer. IMS staat voor betrokkenheid. Daarvoor is een goede schoolstructuur belangrijk. Het team (zo’n 150 personeelsleden) is ingedeeld in kleinere ‘eenheden’ van 10-15 personen. Die teams komen wekelijks samen om het reilen en zeilen op school in goede banen te leiden.

De meritocratie is een feit
Dimitri Meurrens begint het gesprek met het beschrijven van de context waarin IMS Borgerhout werkt. Het boekje dat op tafel ligt - ‘Scholen die naar de sterren reiken’ - gaat over het neoliberalisme tussen 2000 en nu en de gevolgen ervan voor de scholen. ‘Taal creëert daarin haar eigen wereld’, zegt Meurrens en haalt een aantal voorbeelden aan: Wat eerst ‘goed’ was heet nu ‘kwaliteit’. ‘Prijs’ en ‘kwaliteit’ zijn vervangers geworden van ‘waarde’, en ‘leerstof’ wordt nu ‘eindterm’ genoemd. ‘Vertrouwen is verworden tot ‘verantwoording’ en ‘hoop’ tot een ‘target’. We moeten ons ervoor hoeden over onderwijs enkel te spreken in termen van ‘opbrengsten’.

Het tweede wat Dimitri aanhaalt, is de discussie rond de kwaliteit van het onderwijs in Vlaanderen, o.a. aangezwengeld door de Vlaamse minister van onderwijs (Ben Weyts, lid van de NVA, een Vlaams-nationalistische partij). Recent is in Vlaanderen het gesprek op gang gekomen over de vermeende achteruitgang van het Vlaamse onderwijs, waarbij men zich o.a. baseert op de PISA-resultaten. Als antwoord op de dalende kwaliteit zouden meer controles en centrale toetsen moeten worden ingevoerd, zodat ‘goed onderwijs’ weer mogelijk wordt. Het is maar de vraag wat met ‘goed onderwijs’ wordt bedoeld. ‘Het risico bestaat dat toetsen te centraal komen te staan en (mede daardoor) dat de brede vorming weer versmald wordt’, zegt Meurrens.

Ik vind het belangrijk om de zaken die van buitenaf komen genoeg van mij vandaan te houden, zodat er meer ruimte is voor de eigen pedagogische visie van IMS Borghout

Het Grondwettelijk Hof heeft dit jaar de eindtermen, zoals die door de Vlaamse overheid werden bepaald, van tafel geveegd omdat ze te ‘bepalend’ zouden zijn en de vrijheid van onderwijs zouden ondermijnen. Dimitri: ‘Ik vind het belangrijk om de zaken die van buitenaf komen genoeg van mij vandaan te houden, zodat er meer ruimte is voor de eigen pedagogische visie van IMS Borghout’.  

De pedagogische visie van IMS Borghout
De filosofie en de pedagogische visie van IMS Borghout staan op de website. Dimitri probeert deze goed te bewaken, want ze vormen het hart van de school. Diversiteit als een bron van rijkdom, waakzame zorg, ontwikkeling van hoofd en hart, uitdagend leren op maat, allemaal elementen waar op IMS veel aandacht aan wordt besteed.

IMS is een school met veel ‘kansarme’ leerlingen. Dimitri ziet het als zijn belangrijkste taak om ervoor te zorgen dat de beste leraren voor de kansarme leerlingen naar deze school komen om met hun context rekening te houden. ‘Daarin is de structuur behulpzaam, want je kunt het niet alleen’, stelt deze schoolleider. ‘Samenwerking is leuker en maakt je beter. Het is helpend, zowel binnen en buiten de school’. Samenwerking heeft vorm gekregen in teams die elke week een uur samen komen voor overleg. Dat is belangrijk. ‘Teamleden hebben daarbij veel aandacht voor ‘nataliteit’, wat wil zeggen dat je telkens opnieuw mag beginnen en zo de kans krijgt opnieuw ‘geboren’ te worden.

Uithouden door het samen te doen
Dat steeds weer opnieuw te mogen beginnen, geldt trouwens ook voor de leraren. ‘Lesgeven is vandaag geen gemakkelijke zaak, zeker niet in een grootstedelijke context. Het is belangrijk dat leerkrachten aanvoelen dat ze er niet alleen voor staan. De wekelijkse bijeenkomsten op IMS kunnen daarbij helpen. Leerlingen moeten ook aanvoelen dat ze omringd zijn door een gans netwerk. Leerkrachten, ouders, leerlingenbegeleiders en CLB-medewerkers, ze zorgen samen voor de jongere. Een opgroeiend kind heeft nu eenmaal zijn grenzen nodig, maar ook de geborgenheid van zorgzame volwassenen. Dat is wat men noemt ‘waakzame zorg’. In de praktijk is dat niet altijd even gemakkelijk, maar het is een nobel streven’.

Het is belangrijk dat leerkrachten aanvoelen dat ze er niet alleen voor staan

Biografie
Dimitri komt uit een redelijk geëngageerd gezin en groeide op op het platteland. ‘Met vijf kinderen leefden mijn ouders van één inkomen. Als enige van dat gezin ben ik naar de stad getrokken’. Dimitri is als  godsdienstleraar begonnen op de school met een zo goed als volledige Marokkaanse populatie in september 1998. Hij weet uit ervaring dat alle leerlingen levensvragen hebben. ‘Je kunt hen helpen om zich een idee te vormen, soms zelfs door dingen uit te leggen die ze niet eens willen horen…’. Zoiets als Biesta’s “een leerling ergens op wijzen”. Of zoals Cornelis Verhoeven, die uitgaat van de verwondering en de verdieping in zijn boek “Tractaat over het spieken”. De laatste jaren kwam de omslag in de leerlingenpopulatie. Omdat er steeds meer ex-Okan leerlingen doorstromen, zitten er nu leerlingen van over de ganse wereld in de klas’.

Het perspectief van de leerling
‘De school is nu diverser dan 10 jaar geleden. Als team moeten we daarop zien in te spelen o.a. met een nieuwe visie op autoriteit. Wij proberen dingen te bekijken vanuit het perspectief van de ander. Bijvoorbeeld een leerling van 19 jaar, die vindt dat hij wel te laat mag komen. Voor ons is dan belangrijk om in gesprek te gaan met zo’n jongen vanuit de vraag ‘Hoe kunnen wij jou helpen om op tijd te komen?’ We geven de ruimte om te leren. De belangrijkste voorwaarde daartoe is de relatie’, weet Dimitri Meurrens.

Onze visie is voldoende bekend en gedragen. Tegelijk mag het ook schuren en uitdagend zijn, zowel voor het team als voor de leerlingen. Het is immers belangrijk ons de vraag te stellen ‘zijn we nog de goede dingen aan het doen?’ Een inspirator is de Israëlische pedagoog, Haim Omer, die het model van Nieuwe Autoriteit en Geweldloos Verzet heeft ontwikkeld, vanuit zijn ervaring in het werken met jongeren uit moeilijke situaties.

Wereldgericht onderwijs
De opdracht van de school is goed onderwijs geven en de leerlingen een basis bieden voor het beroep van keuze van de leerling. In Vlaanderen wordt niet aan kansarmoedeberekening gedaan en toch is het slagingspercentage hoog op de school. Dimitri zet daarnaast hoog in op waarden als verbondenheid, leerplezier en welzijn. Daarom wordt er bijvoorbeeld op het einde van de Ramadan een Iftar georganiseerd waarop iedereen welkom is en waar veel leerlingen en leerkrachten, maar ook ouders op afkomen. ‘Dat is een thermometer voor het goede gevoel op deze school, want  je gaat niet naar een feestje als je het niet leuk vindt daar’. Ook wordt tijdens de verkiezingen een debat georganiseerd met en tussen de leerlingen en krijgt het thema armoede in de school aandacht. In zo’n week wordt bijvoorbeeld soep gemaakt van voedseloverschotten.

Diversiteit is aantrekkelijk
Joke Weckesser verzorgt het vak Verzorging in het 6^e jaar. Haar leerlingen hebben een diverse vooropleiding. Logischerwijze stromen ze voort uit de tweede graad ‘Zorg en Welzijn’. Toch zijn er ook leerlingen die rechtstreeks instromen vanuit de OKAN-(schakel)klas of die een andere vooropleiding genoten (bv. Mode). Joke is een leraar met ervaring in OKAN en geeft nu PAV (Project Algemene Vakken), waarvoor ze zelf de lessen maakt. Ze woont in de buurt en voelt zich verbonden met deze school. Over haar leerlingen zegt ze  ‘Ik word geraakt door hun wil om vooruit te komen, terwijl sommigen in hun thuisland nooit naar school zijn geweest én de taal ook nog eens moeten leren’. Joke kent haar leerlingen als harde werkers.  Niet alleen in de zorgopleiding; de meeste leerlingen werken ’s avonds en/of in het weekend ook al in de zorg zelf, terwijl ze nog op school zitten. Joke houdt van de diversiteit in de groep en vindt het boeiend om met leerlingen uit alle hoeken van de wereld en met zoveel verschillende achtergronden te werken. Ze heeft dit jaar ook een dove leerling in de klas. Zij heeft vaak een doventolk. Als er geen tolk voorhanden is, behelpen we ons met een headset verbonden aan een iPad.

‘Het is mooi om te zien hoe iedereen hier en nu samenwerkt’, zegt ze. Nieuwe collega’s lopen nog weleens aan tegen onrechtmatige afwezigheid en brutaal gedrag van leerlingen. Maar wekelijks komen we in team samen en bekijken we hoe we elkaar kunnen ondersteunen in de moeilijkheden die we met bepaalde leerlingen of klasgroepen ervaren. Ons team is divers samengesteld en ook die diversiteit is een echte meerwaarde van IMS.

De kracht van de leerlingen
Raqiya komt uit Mogadishu, Somalië, waar het volstrekt onveilig was. Ze is nu drie jaar in België. Ze is 18 jaar, heeft twee zussen en broers en wil graag verpleegkundige of apothekersassistente worden. Na de Schakelklas op het IMS volgde ze de opleiding Sociaal Technische Wetenschappen, maar daarvoor bleek haar kennis van het Nederlands nog onvoldoende. Nu volgt ze de opleiding Verzorging op het IMS en heeft een stageplek bij bejaarden.  ‘IMS vind ik een goede school waar veel wordt samengewerkt en waar ik veel leer, ook over hoe Belgen leven en dat is heel anders dan in Somalië’. In de OKAN-klas heeft ze Nederlands geleerd. Wat ze heel lastig vindt, is het verbod op het dragen van een hoofddoek in bijna elke Vlaamse school, ‘terwijl dat mijn islamitische plicht is’. Zeven van haar tien klasgenoten dragen een hoofddoek, die opgaat zodra de les is afgelopen, want dan mag het weer wel.

Cristal, 19 jaar, komt uit de Dominicaanse Republiek en is 4 jaar geleden samen met haar moeder verhuisd naar België. Ze heeft nog zussen in de Dominicaanse Republiek; haar vader woont en werkt in Spanje. Ze vindt het fijn op IMS, want ze maakt vrienden, ze houdt van de lessen. In januari 2023 begint ze naast haar opleiding op IMS ook aan de opleiding tot schoonheidsspecialiste.

In haar klas met tien leerlingen heerst echte rust, geen discipline. Iedereen is met een duidelijke aandacht en toewijding aan het werk. Joke kent haar leerlingen goed en heeft veel persoonlijk contact met ze. ‘Dit is een school waarin we iedereen kansen geven’, zegt ze. Het dossier van de leerlingen leest ze pas twee weken na de start van het schooljaar, omdat ze haar leerlingen eerst onbevangen wil zien. En ja, dan leest ze een keer dat een leerling op een andere school brand in de wc heeft gesticht. ‘Hier krijgt ze een kans, maar als dat hier nog een keer gebeurt, dan moet de leerling de school verlaten. Veel vaker echter hebben leerlingen succesverhalen, want ze pakken elke kans en meestal lukt het hen’, aldus Joke.

Een school met kansarme leerlingen is een kans op een goede school

Terug bij Dimitri vraag ik hem naar zijn legacy. ‘Dat op het IMS de rijkdom van de diversiteit wordt gewaardeerd én de mogelijkheid dat in het woord kansarmoede het accent ligt op kans en niet op armoede, zonder die problematiek onder tafel te schuiven’, is zijn reactie. ‘Dat vind ik belangrijk, omdat in mijn ogen iedereen een kans verdient en de kloof tussen kansarm en rijk onrechtvaardig is. Nieuwkomers laten alles achter zich en tonen een enorme kracht en gedrevenheid om verder te komen. En dat kan, maar zij en onze leraren moeten er wel hard voor werken. Door hun professionele studie komen leraren in het onderwijs op voor een rechtvaardige samenleving.  Een school met kansarme leerlingen is een kans op een goede school’, is zijn statement. Dimitri: ‘Het is belangrijk voor leraren om mild te zijn naar de leerlingen, maar ook naar hun eigen werk. Er moet al zoveel. Je moet je best doen, je moet een boeiend leven leiden, je moet voldoen aan alle eisen van de maatschappij. Twee collega’s zijn nu met ziekteverlof, omdat ze té hard en té veel hebben gewerkt. Van steeds te moeten verbeteren kun je ook ontzettend moe worden. Daarom is mijn advies om mild te zijn naar jezelf en de ander toe’.

Rikie van Blijswijk werkt als redacteur voor de stichting NIVOZ en is oprichter van de Leerschool.

Meer informatie over IMS Borgerhout vind je op de website van IMS Borgerhout