Samenwerken met ouders aan opvoeding: het warme, betrokken hart van de leerkracht doet ertoe!

15 juni 2023

Leerkrachten spelen een belangrijke rol in de opvoeding van kinderen. Opvoeding is in het lesgeven, het vormgeven van een pedagogisch klimaat en het opbouwen van pedagogische relaties met kinderen onlosmakelijk met het onderwijs verbonden. Toch lag de afgelopen decennia in onderwijsbeleid en -onderzoek de nadruk op cognitief leren en meetbare resultaten. Hoe kan in het basisonderwijs samengewerkt worden met ouders aan opvoeding? En wat is nodig om aankomende leerkrachten hiervoor op te leiden? Op 23 mei verdedigde Mirjam Stroetinga haar proefschrift Teachers’ Collaboration with Parents on Upbringing in Primary Education aan de Universiteit voor Humanistiek. NIVOZ-collega Eveline Oostdijk interviewde Mirjam.

Waarom wilde je dit onderzoek doen?
In 2014-2016 deed ik een onderzoeksproject over samenwerken met ouders in de basisschool. Ik ontdekte dat leerkrachten zich vooral ongemakkelijk en incompetent voelden in het contact met ouders over opvoeding. Leerkrachten vroegen zich af: Wie ben ik om dit aan te kaarten? Kom ik niet teveel achter de voordeur? En: hoe ga ik het gesprek aan als een kind bijvoorbeeld vaak vloekt, liegt of niet vies durft te worden? Ik ontdekte dat contact met ouders over opvoeding iets extra’s vraagt van leerkrachten, namelijk het verkennen van onderliggende opvoedwaarden en -overtuigingen. Dat specifieke contact noemde ik ‘samenwerken’ en ik besloot er mijn promotieonderzoek aan te wijden.

Wat viel je op?
Ik heb vier deelstudies gedaan: een literatuuronderzoek en drie empirische studies met leerkrachten, schoolleiders en pabostudenten. Wat me allereerst opviel, was hoe belangrijk samenwerken aan opvoeding is. Als je als leerkracht niet vraagt naar opvoedwaarden en -omstandigheden, dan kun je een situatie echt verkeerd begrijpen. Een schoolleider gaf het voorbeeld dat een moeder haar kind alleen een zak witte bolletjes meegaf voor de lunch. Dan kun je denken: gezonde voeding kan deze ouder niks schelen. Maar het kan net zo goed zijn dat de ouder een betere lunch niet kan betalen, of niet georganiseerd krijgt.

Ook viel me op dat opvoeding vaker meespeelt dan ik had verwacht. Ook in het lesgeven en ook op de momenten dat de leerkracht met de leerlingen eet of buiten is, spelen er opvoedwaarden mee. Bijvoorbeeld over zelfstandigheid en zorgzaamheid naar jezelf, anderen en de omgeving.

Hoe kijken leerkrachten naar de samenwerking met ouders?
Samenwerken aan opvoeding blijkt geen standaardpraktijk in het onderwijs. Mijn  onderzoek heeft naast voorbeelden van samenwerken ook beschrijvingen opgeleverd van de afwezigheid ervan. In die situaties lijkt zelfreflectie van de leerkracht te ontbreken, evenals de erkenning dat de informatie van ouders van toegevoegde waarde is. De leerkrachtstudie laat ook zien dat nadrukkelijke toewijding van de leerkracht aan schoolafspraken (‘Zo doen we het hier, dit zijn nu eenmaal de regels’) de relatie met ouders kan schaden.

Hoe zou dat anders kunnen?
Mijn onderzoek heeft gelukkig ook praktijkvoorbeelden opgeleverd van samenwerken aan opvoeding. Een leerkracht die, na de zoveelste discussie met moeder over aankleedproblemen van het kind bij gym, besluit te zeggen: ‘Ik weet het niet meer. Kun je me helpen?’ Het ijs breekt en vanuit die gelijkwaardigheid lukt het de leerkracht om tot samenwerken te komen. Of een leerkracht die een moeder besluit op te bellen als het kind in de kring verteld heeft dat het geslagen is en op de deurmat moest slapen. Dat verlangen om het verhaal van moeder te horen en de situatie echt te gaan begrijpen, zorgt voor uitwisseling over opvoeding tussen leerkracht en ouder. Een houding van gelijkwaardigheid, empathie en reflectie van de leerkracht is duidelijk van belang om samenwerkingsrelaties met ouders op te bouwen.

Wat betekent dat voor het opleiden van aankomende leerkrachten?
Het interessante is dat leerkrachten vaak heel goed zijn in empathie, reflectie en gelijkwaardigheid. De lerarenopleiding voor het basisonderwijs is doordrenkt van het leren inspelen op de behoeften van de leerling aan relatie, competentie en autonomie. Studenten leren luisteren, invoelen, doorvragen, ruimte bieden, reflecteren… Vergelijkbare vaardigheden en houdingsaspecten blijken ook van belang in het opbouwen van samenwerkingsrelaties met ouders. Dat besef is nodig in de lerarenopleiding. Een empathische, gelijkwaardige houding van leerkrachten naar ouders, ook als opvoedwaarden verschillen, verbindt niet alleen de opvoedwerelden van school en thuis. Het ondersteunt ouders ook in hun opvoedrol én biedt leerlingen belangrijke voorbeelden van goed samenleven.

Wat ga jij als opleider vanaf nu anders doen?
Ik hoop in samenwerking met opleiders en wetenschappers, nationaal en internationaal, onderwijs te kunnen ontwerpen dat (toekomstige) leerkrachten gedegen voorbereidt op samenwerken met ouders aan opvoeding. Op de Marnix Academie zijn we hier al flink mee aan het pionieren en in mijn workshops zie ik leerkrachten doordrongen raken van het belang van een warme, waarderende benadering van ouders. Mijn werk is niet voor niets geweest en ook nog lang niet af!

 * Foto gemaakt door Butino,  www.butino.nl

Meer lezen?
Download het proefschrift (met Nederlandse samenvatting!) via Teachers’ Collaboration with Parents on Upbringing in Primary Education — University of Humanistic Studies Research Portal (uvh.nl)

Laagdrempelig kennismaken met het werk van Mirjam? Bekijk dan hier haar 'lekenpraatje':