Regeneratief Hoger Onderwijs: 'Het beste halen uit onszelf en onze studenten, op weg naar herstel van de aarde. Hoe komen we daar?'

16 maart 2023

‘Om maar met de deur in huis te vallen: als we doorgaan met leven zoals we altijd hebben gedaan, maken we de aarde genadeloos kapot.’ Het zijn zinnen uit de inleiding van een white paper rondom Regeneratief Hoger Onderwijs. PhD’s en medewerkers van verschillende universiteiten en hogescholen -  meer dan 20 mensen - vormen een Community of Practice en vertrokken vanuit de vraag: Onderwijs dat het beste haalt uit onszelf en onze studenten, op weg naar herstel van de aarde. Hoe komen we daar? De pedagogiek en de didactiek trekken hierbij samen op. ‘Met elke stap die we zetten, krijgen we een beter beeld van waar we naartoe gaan.’

Je weet vast nog wanneer je voor het eerst besloot het onderwijs in te gaan. En vast ook nog waarom. De meesten van ons deden dat vanuit een passie. Misschien was het voor jou wel de passie om leerlingen en studenten te zien groeien, zich te zien ontplooien en te worden wie ze eigenlijk zijn. Misschien was het vanuit een passie voor je eigen vakgebied.

Was je zo vol van het ondernemerschap, van ontwikkelingswerk of de architectuur dat je niets liever wilde dan jouw liefde voor het vak doorgeven en het werkveld verder helpen.

Of misschien was het veel groter. Werd je gedreven door een passie voor een betere wereld en het inzicht dat de volgende generaties die kunnen creëren. Hoe dan ook: je hart ging sneller kloppen van het idee dat je hieraan kon bijdragen.

Je hart klopt nog steeds snel, maar misschien merk je dat er naast die aanvankelijke passie en liefde soms ook frustratie, stress en onmacht bij je werk komen kijken. Dat je vaker bezig bent met het opvolgen van regeltjes, dan met je oorspronkelijke ideeën over onderwijs. Je merkt dat zowel jij als je studenten leeglopen op je alsmaar moeten verantwoorden en gecontroleerd worden. En je zou graag willen dat het gewoon ... inspirerender was?

Als je je in het bovenstaande herkent, dan ben je in goed gezelschap. Wij denken namelijk ook dat het anders kan. En waardevoller en betekenisvoller. Daarom zijn we een beweging gestart om onder de loep te nemen hoe het onderwijs is ingericht. We stellen onszelf vragen als:

• Zorgt het huidige onderwijssysteem dat leerlingen en studenten hun volle potentieel bereiken?
• Dat zij écht alles uit zichzelf kunnen halen en een bijdrage kunnen leveren in de wereld?
• En, heel belangrijk: zijn zij klaar zijn om de grote transities te leiden waar de mensheid en de planeet voor staan?

De planeet heeft ons nodig
Om maar met de deur in huis te vallen: als we doorgaan met leven zoals we altijd hebben gedaan, maken we aarde genadeloos kapot¹. Daarom is het van cruciaal belang dat we studenten andere dingen leren dan wij zelf in de schoolbanken meekregen. Dingen die nodig zijn om de aarde te herstellen. En inderdaad: meestal zijn dat dingen die wij zelf ook nog niet weten. Daarom kiezen wij ervoor om samen met onze studenten op zoek te gaan. Naast ze te gaan staan als collega’s en manieren te zoeken om het potentieel aan te spreken dat iedereen in zich heeft.

Echte veranderkracht komt van binnenuit, niet van bovenaf. Dat is een van de basisprincipes van regeneratief onderwijs. In het paper lees je hoe wij daar vorm aan proberen te geven, welke uitdagingen we daarbij tegenkomen en wat het ons én onze studenten oplevert.

Nu vraag je je vast af: wie zijn wij? Net als jij zijn wij onderwijsprofessionals met liefde voor ons vak, die geloven dat er meer mogelijk is dan de status quo. En dat dit klopt, kunnen we inmiddels op kleine en ook grotere schaal laten zien. Op de volgende pagina’s hopen we jou met enkele van onze inzichten en voorbeelden te inspireren hetzelfde te doen. En natuurlijk worden we ook graag geïnspireerd door jou!

Community of Practice Regenerative Higher Education

Het volledige white paper – dat je hier kunt downloaden - is samengesteld door Martine de Wit en gebaseerd op interviews met Bas van den Berg, Daan Buijs, Mieke Lopes Cardozo, Marlies van der Wee en Arjen Wals.
Met input van Nina Bohm, Linda de Greef, Michaela Hordijk, Naomie Tieks, Koen Wessels, Rosanne van Wieringen, en Roosmarijn van Woerden. De illustraties en vormgeving zijn verzorgd door Mari Genova.

Some ot the ideas articulated in the paper can also be found in The Regenerative Education Podcast Series created by PhD Bas van den Berg see: The Regenerative Education Podcasts – Planting the seeds of change

Wat is regeneratief onderwijs en waarom is het nodig?

Dé definitie van regeneratief onderwijs is er nog niet, maar simpel gezegd is regenereren het herstellen – en verder brengen - van iets dat kapot is gemaakt. Ergens meer aan teruggeven dan je ervan neemt, zodat het kan terugkeren naar zijn oorspronkelijke natuur of zelfs verder kan opbloeien. In het mooiste geval breng je namelijk ook nieuwe staten teweeg, waardoor organische groei en ontwikkeling mogelijk zijn.

Regeneratief onderwijs richt zich op het herstellen en doen ontplooien van twee gerelateerde zaken: de aarde en de menselijke natuur. Want als wij dichter bij onze innerlijke natuur leren staan, begrijpen we beter wat we voor de planeet kunnen en moeten doen². Maar die innerlijke natuur, die zijn we flink uit het oog verloren ...

De weg naar binnen kwijt

Daan Buijs, promovendus en trainer bij Education and Learning Science aan de WUR: “Empathie, solidariteit en respect voor elkaar en de omgeving. Dat zijn eigenschappen die we van nature allemaal in ons hebben. Dat zie je terug bij inheemse culturen en bij heel jonge kinderen. In onze huidige cultuur worden we steeds afgeleid van die eigenschappen, bijvoorbeeld door onze technologie of door consumentisme. Zo maakt onze maatschappij het ons lastig om duurzame, betekenisvolle relaties op te bouwen met elkaar, met de natuur en ook met onszelf. In zekere zin zorgt ons onderwijssysteem dat we deze heel menselijke eigenschappen al vroeg ‘verleren’.

Zodra we naar school gaan zijn we alleen nog maar bezig met het cognitieve, het meetbare en het toetsbare. Het sociaal-emotionele en het lichamelijke, zaken die volgens mij een cruciaal onderdeel uitmaken van onze natuur, worden weggemoffeld in het onderwijs.”

Afgeleid van onze natuurlijke eigenschappen
Arjen Wals, hoogleraar Leren voor duurzaamheid aan de WUR: “Onderwijs is bedoeld als middel waarmee mensen zich kunnen ontplooien. Het komt niet in ons op om dat anders te zien. Maar ik denk dat onderwijs je juist verder bij jezelf vandaan kan trekken, zeker als je niet stevig in jezelf verankerd bent. Het mooiste voorbeeld dat ik daarvan heb, is wat een deelnemer aan een van mijn trainingen ooit zei tijdens een presentatie: ‘Ik ben eigenlijk heel zenuwachtig nu, maar ik heb geen idee hoe ik dat moet laten zien. Ik heb zo veel trainingen gehad in acquisitie, presenteren en assertiviteit ... Ik ben een soort poppetje geworden en ik ben de weg naar binnen kwijt.’ Toen ze dat zei, dacht ik meteen: daar ben ik als trainer medeverantwoordelijk voor.”

Efficiëntiemachine
Mieke Lopes Cardozo, docent aan de opleiding Internationale Ontwikkelingsstudies aan de UvA: “Onderwijssystemen kunnen héél krachtig zijn voor de ontplooiing van mensen. Je wordt al van jongs af aan bij elkaar gebracht om contact te hebben met anderen en samen te leren. Dat kan heel opbouwend werken voor je empathische vermogens en je begrip van elkaar en de wereld. Maar om te passen bij de kapitalistische visie op de wereld, is het onderwijssysteem op de meeste plekken afgeschaafd tot een efficiëntiemachine. Zelfs bij een opleiding als Internationale Ontwikkelingsstudies aan de UvA, die qua inhoud toch een goede voedingsbodem biedt voor verandering, kunnen we moeilijk heen om de directe gevolgen van bezuinigingen, urennormen en efficiëntieslagen.”

Versterkende werking

Een belangrijk aspect van regeneratief onderwijs, is dat de regeneratie van de planeet en die van de menselijke natuur samenkomen. Sterker nog: ze kunnen niet zonder elkaar. Projecten in de lokale omgeving, met echte mensen met echte belangen en gevoelens, hebben een directe impact op het begrip en de houding van studenten. Andersom heeft de mate van empathie en respect die studenten uitdragen veel invloed op wat zij kunnen betekenen.

Wederkerig proces
Marlies van der Wee, docent en promovenda transformatief leren en duurzaamheid aan Hogeschool Rotterdam: “Bij regeneratief onderwijs groei je persoonlijk en professioneel doordat je bijdraagt aan een betekenisvolle maatschappelijke verandering. Dus als jij bezig gaat met maatschappelijke vraagstukken, verandert dat hoe jij in het leven en in je werk staat. Je wordt sterker, krijgt meer begrip van wat er nodig is en van wat jij kunt betekenen. En het is een wederkerig proces: maatschappelijke veranderingen die jij in gang zet, krijgen meer betekenis naarmate je persoonlijk en professioneel groeit. Zo’n betekenisvolle verandering hoeft overigens niet eens groot te zijn. Ik ervaar dat gesprekken waarin je elkaar inspireert en tot nieuwe inzichten brengt, al veel impact kunnen hebben.”

Externe vraagstukken, interne transformaties
Bas van den Berg, docent en promovendus systemische en persoonlijke transformaties voor regeneratief hoger onderwijs aan De Haagse Hogeschool: “Regeneratief onderwijs gaat altijd over het aanpakken van externe transitievraagstukken. Onlosmakelijk daaraan verbonden, is dat je ook werkt aan interne transformaties. Want om systemen te doorbreken, moet je sterk in je schoenen staan. Je ziet dat de grote transformaties waar we voor staan vooral op jongeren een grote mentale impact hebben. Onderwijs heeft dan ook een belangrijke rol om studenten weerbaarder, wendbaarder en sterker te maken voor de zware uitdaging die ze aangaan. Ze moeten niet alleen leren om te kunnen, maar ook om te voelen en om te zijn. Alleen dan kunnen de ‘seeds of change’ die we samen planten,
daadwerkelijk wortelschieten.”

Hoe ziet het er in de praktijk uit?

Je kunt regeneratief onderwijs op allerlei manieren aanpakken. Voordat we naar enkele voorbeelden gaan van hoe het er in de praktijk uit kan zien, leggen we eerst even uit waar het van weg beweegt. De basis van de meeste docentenopleidingen, is dat je de wereld (en dus ook studenten) kunt vormen naar je eigen idee. Daarbij blijft een heel belangrijke vraag achterwege. Namelijk: zit de wereld wel te wachten op dat idee? Regeneratief onderwijs begint juist met die vraag. Wat heeft de wereld nodig? En wat hebben studenten (en docenten) nodig om daaraan bij te dragen?

LEES VERDER in het white paper.

Maar…hoe nu verder?

In deze paper lichten we een tipje van de sluier op van wat regeneratief onderwijs voor ons inhoudt. Op dit moment in elk geval. Want we staan nog maar aan het begin van deze verkenning. Met elke stap die we zetten, krijgen we een beter beeld van waar we naartoe gaan. Het is een spannend, inspirerend, leerzaam pad dat we bewandelen, en we zijn benieuwd naar de betekenisvolle tussenstops die we tegenkomen. En natuurlijk ook naar de mooie mensen die we onderweg ontmoeten.

Hopelijk ben jij net zo enthousiast als wij en wil je meer leren over wat regeneratief onderwijs voor jou kan betekenen. Of misschien ben je al op deze manier bezig en wil je je ervaring met ons delen. Bijvoorbeeld in een aflevering van de Regenerative Education Podcast of tijdens een van onze toekomstige evenementen. We blijven dan ook graag met je in contact!

We werken nog aan een mooie website, maar je kunt al wel direct contact opnemen met de Community of Practice. Namelijk via Bas van den Berg - [email protected]