Promotieonderzoek Peter van Olst: persoonlijke vorming ontstaat wanneer we buiten onze comfortzone treden

2 december 2024

Peter van Olst promoveerde eind september 2024 op zijn onderzoek naar brede burgerschapsvorming op de christelijke lerarenopleiding. Hij onderzocht en ontwikkelde onderwijs dat aanstaande christelijke leraren helpt zichzelf te vormen en hun perspectief te verbreden. ‘Iedereen heeft een bril op. Als christelijke school zijn we duidelijk over welke bril we dragen, maar we hebben ons wel te verhouden tot de diversiteit in de samenleving’, vertelt Peter. NIVOZ-redacteur Berke Hoogenveen interviewde hem over zijn promotieonderzoek.

Peter van Olst is lerarenopleider bij Driestar Hogeschool, een christelijke hogeschool gericht op onderwijs en pedagogiek. Hij houdt zich voornamelijk bezig met de persoonsvorming van de aanstaande christelijke leraren. Daarnaast is hij als projectleider en onderzoeker verbonden aan het Whole Child Development (WCD) programma.

Het promotieonderzoek van Peter is gekoppeld aan het WCD-programma, want beide gaan over de brede vorming van leerlingen en studenten binnen het onderwijs. Peter merkt dat veel studenten snel en efficiënt door de lerarenopleiding heen willen. ‘Maar wat er dan niet ontstaat, is die vorming die ze nodig hebben. Dat gebeurt pas wanneer een student ergens mee worstelt, buiten zijn comfortzone treedt, mensen ontmoet en wordt bevraagd. Dan moet je namelijk nadenken over wie je bent en hoe je in de wereld staat.’

Studenten vragen hem weleens: ‘Maar het staat toch in de methode, hoe ik moet lesgeven?’ Peter legt de studenten dan uit dat ze zich daaraan kunnen houden en dat lang kunnen volhouden, maar dan geen echte leraar of pedagoog zijn. Hij hoopt dat ze ontdekken dat er veel meer zit in het contact met leerlingen. ‘Daarvoor moet je je echte zelf kunnen zijn’, legt hij uit. ‘Alleen daarmee nodig je leerlingen uit om hun eigen zelf te zijn. En brede vorming gaat juist hierover. Het gaat om bewustwording van het zijn van een zelf.’

Buiten je comfortzone treden
Als je leerlingen wilt uitnodigen om in de klas en in de wereld zichzelf te zijn, dan moet jij dat ook kunnen. ‘Ervaringen buiten je comfortzone zijn daarbij heel belangrijk, omdat je jezelf daardoor beter leert kennen', vertelt Peter. ‘Als je hier om je heen kijkt, zeker bij onze christelijke opleiding, zie je allemaal witte mensen die een christelijke identiteit hebben. Voor je het weet is dat een bubbel, waarin je niet wordt bevraagd op wie je bent.’ Daarom pleit hij ervoor om naar buiten te treden, letterlijk en figuurlijk.

Shalomlijn
Als onderdeel van zijn promotieonderzoek heeft Peter een zogenaamde shalomlijn ontwikkeld. Shalom is een bijbels woord dat staat voor vrede. De shalomlijn strekt zich uit over de vier jaren van de lerarenopleiding van Driestar. Elk jaar krijgen de studenten een andere opdracht waarmee ze worden uitgedaagd om naar buiten te treden. ‘Dit vormt de studenten. Ze leren dat leraarschap veel breder is dan alleen je lesje afdraaien.’

Het doel van de shalomlijn is niet om de studenten op andere gedachten te brengen. ‘Ons doel is dat de studenten, wat mij betreft, sterker komen te staan waarvoor ze stonden,’ legt Peter uit. ‘Maar je gaat wel met de ander in gesprek: je bevraagt en laat je bevragen. Je neemt je eigen positie daarmee onder de loep.’ De studenten worden binnen de shalomlijn begeleid in hun proces en reflectie.

‘Shalom at home’
In het eerste jaar krijgen de studenten de opdracht om binnen de christelijke kring een fundamenteel andersdenkende christen op te zoeken en het gesprek aan te gaan. ‘Dat gesprek bereiden we voor’, legt Peter uit. ‘Zo leren we de studenten wat een dialoog is en hoe je in zo'n gesprek kunt zitten. Daarnaast maken we duidelijk dat het in de eerste plaats niet om hun eigen mening draait, maar om de mening van de ander. Wanneer de ander de ruimte krijgt, komt er uiteindelijk ook ruimte voor je eigen opvattingen.’

‘Shalom in the city'
In het tweede jaar laten ze de leraren in opleiding gesprekken voeren met andersgelovigen. ‘Binnen de brede Nederlandse samenleving zoek je de sociale, levensbeschouwelijke, etnische en culturele diversiteit op. Zo leer je je tot de ander te verhouden’, vertelt Peter. Zo gaan ze met de studenten naar een moskee. Voor sommigen is dat een hele grote stap. ‘Maar dan wijzen we ze erop dat net als dat zij het fijn vinden dat mensen van buiten interesse tonen in hun kerkgemeenschap, deze mensen het ook waarderen als wij interesse tonen in hun geloof.’

‘Shalom in action’
In het derde jaar hebben de leraren in opleiding een verplichte burgerschapsstage. ‘We geven ze de opdracht om de samenleving te dienen met hun onderwijstalent. We laten de studenten zelf beslissen hoe ze dat interpreteren en daar invulling aan geven.’ Deze stage hoeft geen onderwijsfunctie te betreffen, benadrukt Peter. Zo komen studenten met bijzondere voorstellen, zoals een CliniClown zijn, helpen in het buurthuis of zwemles geven aan kinderen met een beperking. De studenten moeten hun keuze wel te rechtvaardigen door het schrijven van een plan van aanpak.

‘Shalom worldwide’
Het vierde studiejaar kunnen studenten kiezen tussen een internationale stage, een werkweek of een internationaal programma dat plaatsvindt in Nederland. ‘Hiermee proberen we ze echt maximaal hun comfortzone uit te trekken, want ze komen in contact met mensen met een andere taal en cultuur. Zo proberen we ze ook te laten werken aan hun culturele sensitiviteit en openheid’, aldus Peter.

Kinderen laten verhouden tot jouw verhaal
Sommige bevindingen uit het promotieonderzoek waren verrassend voor Peter. Zo waren de leraren en studenten binnen Driestar in de veronderstelling dat als ze zich niet in hun eigen christelijke omgeving bevonden, dat ze zich dan volledig moesten aanpassen. Dus dat als je als christelijke leraar voor een niet-christelijke klas staat, je je dan moet aanpassen. ‘Maar je kunt eigenlijk prima een diverse klas een les geven vanuit je eigen vertrekpunt. De studenten vonden dit echt een eyeopener.’

Je moet echter wel weten hoe je dit moet doen, benadrukt Peter. ‘Je kunt jouw ideeën, ervaring en gedachten niet als enige werkelijkheid opleggen. Wanneer je jouw verhaal deelt, moet je duidelijk zijn over dat dit ook echt jouw verhaal is, dat de kinderen zich ertoe mogen verhouden en dat dat hun eigen beslissing is. Ook kan je vragen naar hun eigen verhaal.’

Wrijving tussen Bijbelse en pedagogische opdracht
Een van Peters studenten gaf aan dat hij dit moeilijk vindt. Vanuit zijn christelijke identiteit en Bijbelse opdracht wil hij zijn eigen standpunt naar voren brengen, maar pedagogisch gezien wil hij ook recht doen aan de kinderen. ‘Hij worstelde om deze twee bij elkaar te brengen’, vertelt Peter. ‘Dit gaat over de wrijving tussen de Bijbelse opdracht en de pedagogische opdracht.’

Christelijke leraren moeten leren om deze twee opdrachten op een positieve manier te verbinden. ‘Dat is volgens mij de pedagogische opdracht van de christelijke leraar’, aldus Peter. Hij benadrukt wel dat daar altijd een spanningsveld omheen zal zijn en dat het daarom juist van belang is om met elkaar de dialoog erover aan te gaan. ‘Iedereen heeft een bril op. Als christelijke school en leraar zijn we duidelijk over welke bril we dragen, maar we moeten ons ook verhouden tot de diversiteit in de samenleving.’

Dat heeft alles te maken met ‘subjectiverend’ onderwijs bieden. Dat betekent dat je kinderen de vrijheid geeft om zich te verhouden tot de wereld om hen heen, stelt Peter. ‘Je nodigt ze uit en begeleidt ze daarin, maar stimuleert ze ook om als ‘zelf’ in de wereld te komen en zich ertoe te verhouden. Subjectwording voor mij, is dat het subject (lees: het kind) zichzelf gaat verbinden. Ik denk dat dat altijd een pedagogisch ideaal moet zijn.’