Podcast: Zie je mij?

3 maart 2021

Vera Duivenvoorden heeft een broer en zus met een licht verstandelijke beperking en autisme. Daardoor was er veel zorg in en om het gezin. Maar haar eigen ervaring en die van veel andere (jonge) mantelzorgers, is dat weinig gevraagd wordt hoe het met hén is. Die ervaring heeft mede geleid tot haar fotoproject ‘Zie je mij’, waarin Vera jongeren portretteert die mantelzorger zijn, samen met hun broer(s) of zus(sen). Podcastmaker Jan Jaap Hubeek (Meesterwerk) en de oud docent van Vera, Merel Boon, spreken haar in deze podcast over haar werk en biografie.

In haar schooltijd wisten sommige docenten wel van de thuissituatie van Vera, maar ze lieten hier niet iets van merken. ‘Met terugwerkende kracht vond ik het toch wel jammer van mensen die het wel wisten, dat het niet benoemd werd. Maar ik denk dat dat ook moeilijk is. Hoe moet een iemand zoiets benoemen op een manier die jou kan steunen?’

Als ze zich wél gezien voelde, waar zat ‘m dat dan in? In vriendschappen bijvoorbeeld, vertelt ze. Vera had één vriendin met wie ze het wel deelde, die goed kon luisteren. Later werd ze zelf ook veel opener over dit deel van haar leven en haar familie, en ze snapt ook dat veel kinderen en jongeren er niet eerder over praten.

Vertrouwensband
Vera is niet opgeleid als fotograaf, maar werkt nu wel als ‘maatschappelijke’ fotograaf. In haar fotoproject ‘Zie je mij’ (in samenwerking met organisatie MEE Amstel en Zaan) portretteert ze mantelzorgers met hun broer(s) en zus(sen). De verhalen van de jongeren zijn ook opgeschreven, door journalist Warda El-Kaddouri. Daarnaast vertellen ze hun verhaal ook in gastlessen op verschillende scholen en vertellen bijvoorbeeld ook aan docenten hoe je jonge mantelzorgers kan herkennen.

Het was niet makkelijk om jongeren te vinden die ook voor haar camera wilden staan, ze moest daarvoor echt via-via op zoek gaan, een oproep op de sociale media had geen zin. Een vertrouwensband opbouwen duurt even, en ze laat de camera ook eerst achterwege. Als er vertrouwen is, bespreken de gefotografeerden samen met Vera hoe ze zich kunnen laten portretteren: welke plekken of activiteiten passen bijvoorbeeld, laten zien hoe hun band is of waar ze van ontspannen?

Open kijken en contact maken
‘Ik denk niet dat ik de fotograaf was geweest die ik nu ben, met de blik die ik nu heb, als ik niet in zo’n gezin was opgegroeid. Een open, niet oordelende blik, heeft het me gebracht. Open kijken naar verschillende mensen en verbindingen willen aangaan met mensen die ook anders zijn dan ik.’

Er is in de gastlessen die ze geeft vooral veel herkenning. Een meisje zei tijdens zo’n les: ‘Als ik jou zo hoor praten, is het net of ik mijn eigen verhaal hoor.’ ‘Door dat delen ontstaat er een kwetsbaarheid waardoor anderen ook durven te delen’, vertelt Vera daarover. Het maakt veel los, zo’n les.

Het is altijd aanwezig in mij
‘Het is altijd aanwezig in mij. Het is niet dat ik elke dag langs mijn broer en zus ga, maar ik ben er wel elke dag mee bezig. Ook met de toekomst: Hoe is het straks als mijn ouders ook hulp nodig hebben: ben ik dan degene die de gesprekken voert met hun begeleiding, net zoals mijn moeder en vader nu voornamelijk doen?’

Het gevoel niet genoeg te doen (voor de broer/zus/ouders) en een bepaalde spanning of zorg, dat zijn dingen die Vera steeds terugziet bij de jonge mantelzorgers en zichzelf. Een vanzelfsprekendheid dat je altijd bezig bent met je broer of zus. En ook: het bagatalliseren van dat wat er gebeurt: ‘het is mijn moeder, dat doe je gewoon’, zei een jongen eens in een gastles. ‘Maar eigenlijk zijn het hele heftige verhalen en valt het helemaal niet mee. Maar het is een soort copingsmechanisme’, vertelt Vera.

Wat kunnen leraren doen?
Bewustwording is een van de belangrijkste dingen die leraren kunnen ‘doen’. Ze weet dat het heel complex is, soms is er in een gezin namelijk nog niet eens de erkenning dat dit speelt, dat de broer of zus waar ‘niks mee aan de hand’ is, meer aandacht behoeft. Ze moedigt leraren aan om door te vragen, of subtiel dingen te benoemen als ze opmerken dat dit soort zaken spelen in een gezin.

Ik zie jou
In het artikel ‘Niemand vroeg: Hoe gaat het met jou?’ in Trouw van 11 januari 2020, vertelt Vera over de voortgang van het project:

‘Het fotoproject reist nu langs Amsterdamse middelbare scholen, roc’s en het jongerenwerk, juist om deze jongeren wel aan het praten te krijgen. En dat lukt, stelt Vera tevreden vast. “Ik geef gastlessen, altijd samen met een van de drie jongeren uit het project en een professional van MEE Amstel en Zaan. In elke klas zitten twee tot drie jonge mantelzorgers, dat blijkt uit onderzoek en dat is ook onze ervaring. Maar laatst had ik een groep van twaalf jongeren en van hen bleek de helft op de een of andere manier voor een familielid te zorgen. Het ging niet alleen over broers met autisme, maar bijvoorbeeld ook over zieke ouders. Dat was een bijzondere bijeenkomst. De titel van het project is: ‘Zie je mij?’, maar de uitwerking is: ‘Ik zie jou.’ Het is heel belangrijk dat iemand dat zegt. We leggen dat ook uit aan docenten, want het is erg belangrijk dat zij beseffen dat er veel kinderen met deze problemen in hun klas zitten.” ‘

Vera geeft ook (fotografie)lessen in het onderwijs. Ze zet fotografie in als middel, om kinderen anders te laten kijken of trotser te zijn op wie ze zijn. In de toekomst hoopt Vera ook nog op een boek uit te brengen naar aanleiding van het fotoproject.

Meer informatie over Vera Duivenvoorden.