‘Wil je een goed leider zijn, dan is het noodzakelijk je steeds bewuster te worden, van jezelf en van je omgeving’, schrijft Femmy Wolthuis, (loopbaan)coach. ‘Leadership’ komt van het woord leath, wat leven betekent. Het gaat over het zetten van een stap over de drempel, het onbekende tegemoet. Daarvoor is moed nodig, courage. Daarin zit het Franse woord coeur; leiderschap gaat over het openen van het hart.

Eerder schreef ik in het artikel “Over de relatie tussen volwassenheid en leiderschap; een eerste verkenning” dat het vermoeden in mij rijst dat het bij leiderschap gaat om ‘wakker zijn’. Na een inspirerend gesprek met Bart Schipmölder, directeur van NSO-CNA Leiderschapsacademie, kan ik dit ‘wakker zijn’ preciezer duiden. Het vraagt om het ruimer maken van je bewustzijn. Wil je een goed leider zijn, dan is het noodzakelijk je steeds bewuster te worden, van jezelf en van je omgeving. Bewustzijn is de basis van waaruit ik mijn werk met schoolleiders doe. Ik heb een aantal dingen ontdekt en aangereikt gekregen die mij helpen mijn bewustzijn ruimer te maken. In dit artikel neem ik je mee in een aantal elementen die het bewustzijn over jezelf verruimen. Mogelijk dat het je inspireert.

Maar allereerst, wat is je bewustzijn verruimen? En dan bedoel ik niet tijdelijke bewustzijnsverruiming met middelen als cannabis of XTC. Bottomline komt het neer op bewust zijn. Het gaat over het opnieuw ontdekken van een plek in jezelf waar je waarneemt en bent. Het betekent dat je niet langer samenvalt met wat er om je heen gebeurt, met wat je denkt en voelt, met ontwikkelende patronen. Het gaat over steeds meer echt aanwezig zijn in het hier en nu, over present zijn.

Waarom zou je meer present willen zijn en je bewustzijn ruimer willen maken? Omdat je daardoor beter leiding kunt geven aan jezelf en datgene doet dat op dat moment bijdraagt aan het welzijn van jezelf en je omgeving. Het herinnert je aan de plek in jezelf van moed, liefde, doorzettingsvermogen, inzicht en innerlijke wijsheid. Het brengt vervulling en zin. Dit alles maakt je een completer mens en een betere leider. Onderstaand neem ik je graag mee in wat ik daarin heb ontdekt.

Aan het ruimer maken van je bewustzijn gaat een wezenlijke stap vooraf. Het begint ermee dat je je realiseert dat je geen slachtoffer bent van wat je overkomt of van wat je hebt meegemaakt. Jij bent en blijft altijd verantwoordelijk. Jij bent altijd aan zet en hebt altijd een keuze in hoe je omgaat met wat er is. Ik herinner me nog goed hoe dit inzicht bij mij insloeg als een bom. Ik was er eerst helemaal niet blij mee. Ik kan niemand meer de schuld geven van wat er gebeurt. Ik word volledig op mijn eigen twee benen gezet en ben dus helemaal zelf verantwoordelijk voor wat ik met mijn leven doe en voor hoe ik me voel. Mijn geluk ligt niet in de handen van een ander. De liefde waarnaar ik verlang is niet afhankelijk van hoe de ander op mij reageert. Daar sta ik dan. Met het roer van mijn leven in eigen handen. En nu?

Het helpt om te onderzoeken wat er is, om te beginnen in mezelf. Ik had in de loop van mijn leven gedachten ontwikkeld die me in de weg zaten. Met behulp van Rationeel-Emotieve Therapie (RET) leerde ik naar deze gedachten te kijken. Vanuit de idee: ik ben mijn gedachten niet, ik heb gedachten. Byron Katie leerde mij door het stellen van vier vragen nog een stap verder te gaan en me af te vragen wie ik zou zijn zonder deze gedachten. Daarmee opent ze een deur naar het niveau van mijn identiteit. Ik ben niet wat ik denk. Dit kijken naar gedachten is een eerste element in het verruimen van bewustzijn.

Naast gedachten hebben we ook gevoelens. Ook hier kun je bewust naar kijken. Het heeft mij geholpen om te leren dat er quasi-gevoelens zijn. Quasi-gevoelens zijn interpretaties van een gebeurtenis (“ik voel me buitengesloten”) in plaats van het gevoel zelf (“ik voel me eenzaam en bang”). Gevoelens nemen we waar met ons lichaam. Gedurende mijn leven ben ik me ook steeds bewuster geworden van mijn hele lijf en niet alleen van mijn hoofd en wat daarin omgaat. Diverse vormen van lichaamsgericht werken en dans hebben dat bewustzijn aangewakkerd en versterkt. Ik ben het lichaam als één grote bron van informatie gaan ervaren, dat eerder weet dan mijn hoofd. Mijn lichaam trekt samen als ik iets spannend vind, nog voordat ik dat zelf door heb. Of het wil ergens naartoe, ook al vertellen mijn gedachten mij dat het heel onverstandig is om dat te doen. Zo kijken naar wat er in mezelf omgaat, zorgt ervoor dat ik er niet langer mee samenval. En dat geeft ruimte om te besluiten wat te doen met een gevoel. Ook dat is een element van het verruimen van je bewustzijn.

Een derde element van verruiming van bewustzijn, is beseffen dat je je gedrag niet bent. Veel van onze gedragingen zijn geprogrammeerd en hangen samen met onze plek en rol in het gezin waarin we zijn geboren. Het heeft onze identiteit sterk gevormd, zo niet bepaald. Dit gedrag nemen we ook mee naar ons werk.

Tijdens opleidingen in systemisch werken heb ik gezien hoe mijn plek en rol in het gezin waarin ik ben geboren van grote invloed is op hoe ik me gedraag op het werk. Zo heb ik lange tijd iets gevonden van de manier waarop mijn moeder haar leven inrichtte en van de keuzes die ze maakte. Innerlijk plaatste ik me boven haar. Dat heb ik nodig gehad om het verdriet niet te hoeven voelen over hoe onze relatie zich had gevormd. Dit ‘iets van een ander vinden’ vertaalde zich één-op-één in hoe ik naar mijn leidinggevende keek. Hij kon het nooit goed doen. Toen ik inzicht kreeg in dit patroon en daaruit kon stappen, veranderde de relatie tussen mijn leidinggevende en mij en konden we veel beter samenwerken.

Kijken naar je eigen gedrag, nieuwsgierig zijn naar waar je het nog meer ziet in je leven en vervolgens dit patroon doorbreken brengt vrijheid met zich mee. Je kunt steeds meer handelen naar eigen inzicht en wijsheid.

Volwassenheid en leiderschap. Wakker zijn. Bewustzijn verruimen. Het doet me denken aan wat Peter Senge, auteur van onder anderen De vijfde viscipline; de kunst en praktijk van de lerende organisatie, me leerde over de betekenis van het woord leiderschap in het Engels. ‘Leadership’ komt van het woord leath, wat leven betekent. Het gaat over het zetten van een stap over de drempel, het onbekende tegemoet. Daarvoor is moed nodig, courage. Daarin zit het Franse woord coeur; leiderschap gaat over het openen van het hart. En precies dat is de ingang tot bewust zijn.

Ik ben benieuwd naar jouw ervaringen met (het verruimen van je) bewust zijn. Wat is het voor jou? Wat werkt daarbij voor jou? En hoe zie jij de samenhang tussen leiderschap en het verruimen van bewustzijn? Voeg je jouw inzichten en ervaringen toe onder dit artikel?

Femmy Wolthuis is adviseur en coach voor schoolleiders in het basisonderwijs en loopbaancoach voor jongvolwassenen in het hoger onderwijs. Vanuit haar bedrijf EduWijs biedt ze ondersteuning bij het creëren van partnerschap tussen school en ouders.