Ontkrampen

20 januari 2021

'De lockdown is verlengd. De toon is zorgelijk. En het besluit om de scholen gesloten te houden is omstreden. In onze onzekerheid zoeken we houvast in bestaande systemen, die niet zijn toegesneden op deze uitzonderlijke situatie. Al lang bestaande problemen, rondom lerarentekorten, visie-strijden over ‘goed onderwijs’ en kansenongelijkheid, worden manifester. Onze systemen piepen, kraken en beperken, terwijl de behoefte aan flexibel inspelen op de context groeit.' Een groep van 14 mensen ontmoet elkaar om te praten, twee van hen, Marleen Kraaij en Frank Weijers, schrijven deze reflectie daarop. 'De weg uit de kramp, uit de machteloosheid, loopt via dialoog.'

Dinsdagavond 12 januari om 19 uur was er een persconferentie. Een uur later ontmoeten 14 mensen elkaar online, rondom de vraag wat de maatregelen betekenen voor de scholen. Aangeschoven zijn onder meer een intensivist, een verpleegkundige, artsen, een gemeentesecretaris, docenten uit basis en voortgezet onderwijs, een rector-bestuurder en een vwo-leerling. De meesten van hen zijn ook ouder van één of meer kinderen.

De lockdown is verlengd. De toon is zorgelijk. En het besluit om de scholen gesloten te houden is omstreden.

Met behulp van Deep Democracy gaan we in dialoog. Deep Democracy is een denkwijze én concrete aanpak voor het voeren van goede gesprekken. Dat zijn gesprekken waarin vrijmoedig met elkaar wordt gesproken en openhartig naar elkaar wordt geluisterd. Vrijmoedig spreken betekent: je vrij voelen om te zeggen wat je wilt zeggen, en als je je onvoldoende vrij voelt, dat je dan moedig genoeg bent om het toch te doen. Daarbij is het verschillen van mening niet lastig, maar juist verrijkend. Het maakt het mogelijk dat we het hele palet aan perspectieven kunnen horen én benutten. Zo vormt een diep democratische dialoog een krachtig alternatief voor al die polariserende debatten waarin deelnemers elkaar willen overtuigen vanuit monopolies op de waarheid.

Zorgen worden gedeeld: de angst voor besmetting, de impact van langdurige sociale isolatie op de ontwikkeling van jongeren, de prioriteit die wordt gegeven aan het niet overbelasten van de IC’s en het taboe om dit te bespreken, de druk op en tekort aan zorgmedewerkers, de overbelasting van ouders die thuiswerk en begeleiding van kinderen onmogelijk kunnen combineren, werkgevers die van ouders eisen dat zij verlofdagen opnemen om thuis bij hun kinderen te zijn, zorgverleners die geen hersteltijd meer hebben omdat zij thuisonderwijs moeten verzorgen. En bovenal de zichtbare en groeiende kansenongelijkheid tussen de meer en de minder geprivilegieerden in deze lockdown. Schrijnende casuïstiek wordt gedeeld.

Tegelijkertijd worden initiatieven benoemd. Innovatieve onderwijsvormen, focus op gezond leren leven, de inzet van de kunstsector om relaties en verbindingen te versterken, mentor- en buddy-systemen om intensievere begeleiding te bieden en lerende netwerken. Ogenschijnlijk volgens het principe duizend bloemen bloeien. De waan van de dag, kenmerkend voor crisisbeheersing, regeert. Van een doorwrochte langere termijn visie, die gewenste transformaties ondersteunt, lijkt nog geen sprake. Terwijl de behoefte daaraan groot is.

We zijn in een kramp terecht gekomen. In onze onzekerheid zoeken we houvast in bestaande systemen, die niet zijn toegesneden op deze uitzonderlijke situatie. Al lang bestaande problemen, rondom lerarentekorten, visie-strijden over ‘goed onderwijs’ en kansenongelijkheid, worden manifester. Onze systemen piepen, kraken en beperken, terwijl de behoefte aan flexibel inspelen op de context groeit. Het leidt vooralsnog tot een gepolitiseerd debat waarbij alle focus ligt op het beperken van besmettingen door het virus. Moreel-ethische vraagstukken zweven boven de tafels. Die worden met een vaccin niet beantwoord. Er is meer nodig.

Anderhalf uur lang spreken we met elkaar, luisteren we naar elkaar. Met de rust en ruimte die nodig is om alle gezichtspunten te verkennen. Zo benutten we het potentieel aan wijsheid van deze groep. Welke risico’s vinden we aanvaardbaar? Hoe houdbaar en wenselijk is het om jongeren ernstig te beperken om de IC capaciteit toegankelijk te houden? Hoe kunnen we zorgen dat sociale interactie en verbinding tussen jongeren blijft plaatsvinden, ook als de scholen langer dicht zouden blijven?

De weg uit de kramp, uit de machteloosheid, loopt via dialoog. Gesprekken waarin we echt naar elkaar kunnen luisteren, niemand zich een monopolie op de waarheid toe-eigent en geen enkel perspectief taboe is. Vijftig organisaties hebben het kabinet en het OMT gevraagd alternatieven voor schoolsluiting te verkennen. Wie organiseert de volgende dialogen en verzamelt de inzichten?

Marleen Kraaij is arts Maatschappij + Gezondheid. Artsen M+G beschermen en bevorderen de gezondheid van groepen mensen.

Frank Weijers is Deep Democracy facilitator. Hij leidt dialogen over complexe kwesties.